Şimdi tüm dertlerini geride bırak. Hepsini koy bir kenara. Yaslan arkana. Çünkü bu kitap seni İstanbulda seyre çıkaracak. İstanbul, güneşli bir bahar günü… İstanbul, vapurda üşüyerek dışarıda oturmak… İstanbul, kalabalıktan bunaldığında Boğazı görüp unutmak… İstanbul, kendini kaybedip sonra yeniden bulmak… İstanbul, hep gitmek istemek… İstanbul, terk edememek… İstanbul, bir sabah “Neyse ne!” rahatlığı… İstanbul, yağmurda taksi bulamama çılgınlığı… İstanbul, sürekli bir yerlere yetişme telâşı… İstanbul “Çantana dikkat et!” korkusu… İstanbul, balık ve deniz kokusu… İstanbul, kuşların evi… İstanbul, her gün hafta sonu… İstanbul, hiç bitmeyen bir hayret… İstanbul, tuhaf şeyler diyarı… İstanbul, ah güzel İstanbul…
içindekiler
girizgah / 7
İstanbul tarihi / 9
Sultanahmet meydanı / 20
üç büyükler! / 22
İstanbul türküsü / 25
camiler / 26
İstanbul’un gece hayatı! / 30
meyvesi insan olan ağaç ya da vaka-i vakvakiye / 32
istanbulumun dili / 34
İstanbul’un tepeleri / 35
İstanbul ve balık / 36
İstanbul simidi / 37
İstanbul’un coğrafyası / 39
havadan sudan muhabbetler! /41
haliç / 44
ayasofya / 47
yerebatan sarnıcı /51
cankurtaran / 52
ahırkapı / 53
saraylar / 55
İstanbul’un sarayları / 56
kaşıkçı elması / 59
adalar / 60
250 yaşındaki şekerin hikayesi ya da ali muhiddin hacı bekir / 62
İstanbul’dan geçen çelebi / 64
İstanbul arkeoloji müzeleri ya da hayret veren şeyler müzesi / 65
aya irini kilisesi / 67
bağdat caddesi / 68
otomobil uçar gider! / 70
körler ülkesi /71
İstanbul ve futbol / 73
İstanbul’da ramazan ve bayram / 74
İstanbul’dan ilginç bilgiler / 78
beşiktaş / 80
yahya kemal beyatlı / 82
beyazıt meydanı / 84
canım İstanbul / 86
pırıl pırıl / 88
her nevi ölü yakılır.. ./89
beyoğlu / 90
çamlıca / 93
çemberlitaş / 94
yürüyerek boğazı geçmek ya da karakış! / 96
fatih-çarşamba / 97
külliyeler / 99
denizin kentini yaktım / 102
İstanbul bu mu? / 103
galata / 105
gülhane parkı / 108
haydarpaşa garı / 109
kadıköy /İli
kapalıçarşı / 115
kız kulesi / 118
kuzguncuk / 121
İstanbul’dan ilginç bilgiler / 123
kuşatmalar / 125
kuş evleri / 131
mısır çarşısı / 132
Okmeydanı / 134
özel müzeler / 135
adı “İstanbul” olan dergi ve gazeteler / 138
İstanbul / 142
İstanbul efendisi / 143
kaldırımlar / 145
kahvehaneler / 147
çeşmeler / 150
İstanbul / 152
İstanbul türkçesi / 154
vefabozacısı / 156
üsküdar / 157
yalılar / 159
yangınlar / 163
yanan yangın kulesi / 165
saat kuleleri / 166
saatler / 168
sahaflar / 169
İstanbul’dan ilginç bilgiler / 172
İstanbul’un gizli tünelleri / 174
tarihi konaklar / 176
sadaka taşları ya da bir sivil toplum hareketi / 177
kilise ve sinagoglar / 179
İstanbul’u dinliyorum / 180
hamamlar / 182
tekkeler / 183
mezarlıklar / 184
kütüphaneler / 185
avrupa kültür başkenti ne ki? / 187
GİRİZGAH
Madem kitapçıdaki raflardan yahut fuardan onca kitap arasından beni seçtin şimdi tüm dertlerini geride bırak. Üniversite sınavını, akşam yapılacak yemeği, yarın yetişecek raporu, hazırlanacak ödevi… Hepsini bir kenara koy. Uzat ayaklarını, arkana yaslan, televizyonu falan kapat. Çünkü şimdi sıra İstanbul’da… Tüm her şeyi geride bırak…
Beni dinle, beni oku, benle oyna, sıkılacaksan benle sıkıl, benle öğren, benle sev, beni seyret. Çünkü İstanbul izlediğim en güzel film, okuduğum en güzel kitap, duyduğum en güzel müzik, gördüğüm en güzel manzara! Ve çünkü benim sağım solum arkam önüm İstanbul.
İstanbul bir kış bahar yaz günü… İstanbul vapurun üst katında üşümekle alt katında ısınmak arasında bocalamak… İstanbul met-robüste kalabalıktan bunaldığını Boğaziçini görüp unutmak… İstanbul bir sabah “neyse ne!” rahatlığı… İstanbul yağmurda taksi bulamamak… İstanbul kuşların bile evinin olması… İstanbul hep bir yerlere yetişme telaşı… İstanbul hiç bitmeyen bir hayret… İstanbul “ya çantam çalınırsa” korkusu… İstanbul tuhaf şeyler diyarı… İstanbul “eşeğini kaybedip her gün yeniden bulmak…” İstanbul her gün hafta sonu… İstanbul hep gitmek istemek… İstanbul hiç gidememek…
İstanbul bir dolu ömür…
Seda Şener
İSTANm TARİHİ
Seninle bir geriye sarma oyunu oynayalım mı? Aklından bir sayı tut. Hayır, tabii ki şaka yapıyorum. Aklından bir İstanbul tut. On beş milyondan fazla kişinin yaşadığı, kalabalık, gürültülü, koşturan bir İstanbul! Tamam, oyun başlıyor. Önce 15 milyondan fazla insanı çekip al İstanbul’dan. Sokaklar boş, trafik yok, arabalar terk edilmiş, gökdelenler, camiler, evler, alışveriş merkezleri ve kafeler bomboş. Her gün 200 bin araba geçen köprüde tek bir kişi bile yok. Şehir sanki terk edilmiş. Ama dur daha devam ediyoruz.
Şimdi alışveriş merkezlerini yık;yıkma da geri al. Sonra gökdelenleri resminden çıkar ve tüm yüksek binaları. Resme şöyle geriden bir bak. Hiç fena değil! Şimdi iki yakayı birbirine özlemle bağlayan o iki köprüyü de sil. Vapurları, arabaları da çek al. Evleri azalt, külliyeleri kaldır, camileri, çeşmeleri, saat kulelerini, kütüphaneleri… Kiliseleri, sinagogları kaldır.
Ayasofya mı? O biraz daha kalacak, dikilitaş ve milyon taşı da öyle… Köşkleri, sarayları ve yalıları da kaldır resimden. Ne çok sur var değil mi? Surların içinde kalan tek tük evleri de geri al. Sultanahmet Meydanını kaldır; yani eski hipodromu. Şimdi Ayasofya’yı ve üç büyük taşı kaldır. Surları? Evet, surları da kaldır. Kız kulesini de çek al denizden. Mağaraları da kaldır. Şimdi hiç kimsesiz ve hiçbir şeysiz İstanbul’a bak!
Ortasından deniz geçen; ağaçlardan, tepelerden yani tabiattan başka hiçbir yerleşeni olmayan şehri izle. Bu haliyle bile büyüleyici. Doğuştan şanslı bir şehir burası! Onun önemli bir yer olacağına çok önceden karar verilmiş gibi.
Şimdi yıktığımız her şeyi yerine sırayla bir daha koyalım. Sanki İstanbul’u şenle ben bu haliyle bulmuşuz gibi bakalım ona.
İstanbul’un işte bu haldeyken ilk misafirleri Küçükçekmece gölünün yanındaki mağaraya yerleşmiş. Güzelim boğaz dururken ne diye orada kalmışlar bilemiyorum. Muhtemelen oraya gelene kadar da ayaklarına kara sular inmişti ve gölü görünce “oh suyu bulduk ne diye daha yürüyelim” diye düşünmüşlerdi. O sıralar aklın bile zor alacağı bir tarihti: Milattan Önce 300 bindi.
İstanbul’da ilk yerleşik düzen Kadıköy civarında başlamıştı. Fakat asıl İstanbul’un yani üzerinde Topkapı Sarayı, Ayasofya ve Sultanahmet’in bulunduğu Tarihi Yarım Ada’nın temelleri M.Ö. 7. yüzyılda atıldı.
PizantioM Pömcwİ
Milattan Önce 660 ve Milattan Sonra 324 yılları arasında, sonraları uğruna savaşlar yapılacak olan, kıymeti her geçen gün artacak olan Sarayburnu’na ilk olarak Megaralılar gelmiş. Yunanistan’dan yeni bir şehir kurma niyetiyle yola çıkan Megaralılar İstanbul’u görünce “işte ömür boyu yaşanacak bir cennet” diye düşünmüş ve buraya yerleşmiş. İstanbul’umuza Byzantion adını vermişler. İlk yerleşenlerle birlikte buraya ilk işgaller de başlamış tabii. Megaralılar da bir büyüğümüze danışalım diyerek roma İmparatorluğu’ndan yardım istemişler ama büyük ihtimalle istediklerine de pişman olmuşlardı.
Hayalindeki resim işte Megaralılarla dolmaya başladı. Sırada Roma İmparatorluğu var.
Rowa İmparatorluğu Pönewi
İstanbul’un başına talih kuşu bu dönemde kondu. Roma İmparatoru I. Contantinus Bizantion’u yani o zaman henüz keşfedilmemiş bir hazine olan şehri Doğu Roma İmparatorluğu’nun başkenti yaptı. Yıl
Milattan Sonra 330’du. Ve tabii hızla imar çalışmalarını başlattı.
İşte şimdi resminde bazı değişiklikler yapmanın vakti geldi. Resme ilk sarayları, su tesisatlarını, köprüleri, anıtsal ibadethaneleri, akrapolisi ve 100 bin kişinin at yarışı izleyebildiği dev hipodromu ekle. Sonra Aya İrini’yi ve Ayasofya’yı yerleştir. Ve mutlaka Ayasofya’yı ne zaman yerleştirdiğini de aklında tut. Daha neler olacak neler bitecek bu şehirde ama Ayasofya hep ayakta kalacak. Milattan Önce 360 nerde 2012 nerde? Ayasofya’yı gördüğünde ona bir de bu gözle bak.
Ayasofya, henüz çok yüksek yapıların olmadığı bir dünyada öyle büyük ve heybetliydi ki bu kilise sayesinde İstanbul yani o zamanki adıyla Constantinapolis Hristiyanlığın merkezi haline geliverdi.
Sonra işler bir kez daha değişti. Batı Roma yıkıldı;başkenti İstanbul olan Doğu Roma da o sıralar Bizans İmparatorluğu’na dönüştü.
Pizans İmparatorluğu Pönewi (395–1204)
İstanbul, bir kere keşfedilmiş ve başkent yapılmıştı. Bizans İmparatorluğu döneminde de öyle kaldı. Bu dönem İstanbul için oldukça bereketli bir dönemdi. Şehrin yükseliş döneminin başlangıcıydı. Resmine bu dönemde ekleyecek çok şeyin var. Büyük bulvarlar, caddeler, sarnıçlar, su kemerleri; kiliseler, manastırlar, saraylar, anıtlar ve uzunluğu 20 kilometreyi bulan surlar…
Bizans döneminde İstanbul’un daha da kıymetlendi. Stratejik önemi yüzünden neredeyse 3 yüzyıl boyunca hiç durmadan kuşatıldı.
Bu kuşatmalar İstanbul’a pek zarar veremedi fakat İstanbul’u yerle bir eden bir şey oldu: Latin İstilası! Haçlılar İstanbul’a girdi. Her yeri yıkıp yağmaladılar. İstanbul kendi ömrünün en acılı günlerini muhakkak ki o zaman yaşadı. Halkı öldürüldü, eserleri yağmalandı… Latin istilası ve kısa süreli Latin İmparatorluğu sona erdiğinde şehir harap ve bitap haldeydi. Resmine özenle koyduğun birçok eser böylece tekrar silinmek zorunda kaldı. İstanbul 50 bin kişilik nüfusuyla küçük ve yıkık bir şehir olarak kaldı. Ta ki Bizans İmparatoru Palailogos şehri geri alana dek.
İkinci Pizans Pönewi (1261-1452)
Bizans’ın ikinci dönemi böylece başladı. Şehir bir daha toparlanamadı. Galata Cenevizlilerin hakimiyetindeydi. Tüm ticaret oradan akıyordu. Sarayburnu ise surlarla çevrilmiş bir tarım alanına benziyordu. O sırada atalarımız İstanbul’u almak için uğraş veriyordu. Kuşatmalar, kuşatmalar… I. Bayezid’in yaptırdığı Rumeli Hisarı… İstanbul tekrar iyileşecek ve tabiri caizse küllerinden doğacaktı. Ve beklenen oldu Fatih İstanbul’u fethetti. Şimdi resmine yeni ve harika şeyler eklemeye hazır ol.
Osmanlı Pönewi {1453-1923)
İstanbul artık esas sahibini bulmuştu. Osmanlı Devleti, şehre girdi ve ortalık sakinleştikten kısa süre sonra tabii ki imara başladı. Şimdi resmine camiler, külliyeler, medreseler, çeşmeler, saat kuleleri ekleyebilirsin. Topkapı Sarayı’nı; Süleymaniye Camisini de koy oraya. Cumbalı ahşap evleri, bahçeleri, havuzları, kaldırımları, yolları da yerleştirmeyi unutma! Konaklar, köşkler ve yalılar da olsun. Okullar, üniversiteler, kütüphanelere de yer aç. Şehre dışardan getirilen insanları da koymayı unutma. Aklında tuttuğun İstanbul’u fetihten 50 yıl sonra Avrupa’nın en büyük şehri haline getir.
İSTANBUL’UN İSİMLERİ
Vizantion
Bizantium
Antoninya
Alma Roma
Nova Roma
Konstantinopolis
Istinpolin
Megali Polis
Kalipolis
Pargrad
Konstantingrad
Miklagord
Vizant
Stimbol
Esdambol
Eskomboli
Pizantiya
El-Mahsura
Kustantina el-Uzma
KoHstaHtrniyye
Mahrusa-i KoMstaMtiMiyye
Stambul
Persaadet
Peraliyye
Mahrusa-i Saltanat
İstanbul
Islambol
Parü’s-Saltanat-ı Aliyye
Asitane-i Aliyye
Parü’l-Hilafetü’l Aliye
Payitaht-ı Saltanat
Pergâh-ı Mualla
Südde-i Saadet
