Elektra

Klasik Yunan tragedyalarının olduğu gibi “Elektra” tragedyasının seyircisi de, kraliçe Klytaimnestra’nın, donanmasından rüzgârı esirgeyen tanrılara öz kızı Iphigenia’yı kurban eden Agememnon’dan korkunç bir intikam aldığını ve sonrasını bilmekteydi. Çünkü Yunan tragedyası, toplumsal inancın temeli olan dinsel-mitolojik söylencenin kendine çizdiği sınırların dışına çıkamaz, yarı tarihsel, yarı mitolojik kahramanların başına gelenleri ilkece değiştiremezdi. “Şimdi ne olacak?” merakını pek taşımayan seyirci, “Yazar, hepimizin bildiği bu temayla bize ne demek istiyor?” sorusuyla antik tiyatronun basamaklarını doldururdu. Mitolojik-tarihsel kişilikler içindeki psikolojik, insani, gerçekçi boyutu yakalayan Sophokles, intikamı bir tür adalet uygulaması olarak yorumlayıp Agamemnon ailesi trajedisine ilginç bir yaklaşım getirir.

Elektra: İntikamlar zinciri.

***

Kızının, kocası tarafından kurban edilmesine öfkelenen kraliçe Klymtaimnestra, genç âşığı Aigisthos’un yardımıyla kocası Agememnon’u baltayla öldürür. Agememnon’un büyük kızı, okuyacağımız tragedyanın kahramanı Elektra, kardeşi Orestes’i kurtarıp saraydaki güvenilir, bilge bir eğitmene teslim eder ve onların kaçıp babasının dostu Krisa kralı Strophios’a sığınmalarını sağlar.

Agememnon’un, ölümünün ardından Aigisthos ve Klytaimnestra evlenir, Mykenai’de hüküm sürmeye başlarlar.

Klytaimnestra yeni kocası Kral Aigisthos ile birlikte Elektra’ya sarayda hizmetçi muamelesi yapmaya başlar. Bu arada yetişkin bir erkek olacak kadar büyüyen Orestes, Delphoi (Delfi) kâhinine danışıp babasının katillerinden nasıl intikam alması gerektiğini öğrenir. Mykenai’ya gelen Orestes, hileyle saraya girip annesini ve Kral Aigisthos’u öldürür.

Sophokles tragedyası, efsanenin buraya kadar olan bölümüne oldukça sadık kalmış; bu intikamı ise, adaletin sağlanması için şart, oyundan çıkartılması gereken bir ders gibi sunmuştur.

Efsaneye göre, insan öldürenlerin peşine takılan intikam perileri Erinye’ler Orestes’in sonunda çıldırmasına neden olurlar. Ancak ona acıyan Tanrı Apollon, Orestes’i Hermes’in yönetiminde Atina’ya yollar. Atina’nın Tanrıçası Athene de onun Erinye’lerden kurtulmasını sağlar.

ELEKTRA

KİŞİLER

EĞİTMEN
ORESTES
ELEKTRA
KORO, Mykenai kadınları
KHRYSOTHEMİS
KLYTAİMESTRA
AİGİSTHOS
KADINLARDAN BİRİ
BİR KADIN

(Argolis ovasındaki Mykenia kalesi üstünde yer alan Pelops oğullarının sarayı.¹ Sarayın önünde tanrı heykelleri, solda Hera tapınağı. Eğitmen,² Orestes ve Pydales ile birlikte sahneye çıkar.)

PROLOG

Eğitmen:
Troya’da bir zamanlar orduyu yöneten sen,
Agamemnon’un oğlu, bak işte,
her zaman görmeye can attığın yerler.
İşte eski göz ağrın Argos.
Bak, atsineğinin ısırdığı İnakhos’un kızının³ kutsal
korusu.

Bak Orestes! İşte sürülerin koruyucusu tanrının
kurtları öldürdüğü Lykeios⁴ meydanı ve
işte solda, Hera’nın ünlü tapınağı; yaklaşıyoruz,
karşında altınla dolup taşan Mykenai’yı görüyorsun,
işte Pelops⁵ oğullarının kanlı sarayı.
Seni bir zamanlar, baban öldürülürken
senin kanından olan kız kardeşinin elinden alıp
buradan kaçırmıştım.
Koruyup hayatını kurtardığıma ve bu yaşa getirdiğime
göre,

diyebilirsin ki, hazırım babamın intikamını almaya.
İşte Orestes ve bizi konuk eden aziz Pylades,
hadi çabucak düşünelim, ne yapmamız gerektiğini.
Çünkü güneşin parlak ışığı, çoktan
başlattı kuşların sabah şarkılarını ve
kaybolup gitti o yıldızlı, kara gece.
Bu nedenle, uyanmadan evde biri
ve çıkmadan dışarı, danışın birbirinize.
Durduk yerde zaman yitirmeye gelmez,
olgunlaşmıştır artık eylemin vakti; geciktirilemez.

Orestes:
Sen, en sevgilisi erkeklerin ve benim hizmetkârım!
Açıkça gösteriyorsun bana, ne duygular beslediğini,
ne kadar erdemli olduğunu.

İyi cins bir at, yaşlansa da
yitirmez cesaretini hiçbir tehlike karşısında!
Ve nasıl hâlâ dimdik tutarsa kulaklarını, sen de öyle
cesaret vererek bize, peşinden yürüyorsun önden
gidenin.

Öyleyse dinle ve kulak ver, kararlaştırdığımız şeye,
açarak kulaklarını ve tart laflarımı,
yanlış bir şey çıkarsa ağzımdan, düzelt o zaman
söylediklerimi.

Pythia’ya, kâhinler⁶ yerine gittiğimde,
öğrenmek için, cezalarını nasıl çekmeleri gerektiğini
katillerinin babamın

o canice eylemlerinden ötürü;
Apollon, güneş tanrısı Phoibos⁷ verdi bana, şimdi
duyacağın şu cevabı:

Silahsız, donanımsız ve tek başıma, kalkansız ve de
ordusuz

ama kurnazca, gizlilikle, almalıymışım kendi ellerimle
öcümü.

Öyleyse, artık duyduğumuza göre tanrının
buyruğunu,

önce sen git, bulur bulmaz bir yolunu
bu saraya ve dikkat et olup bitene, söylenene
ki, bize de anlatabilesin tamı tamına bildiğin
her şeyi.

Endişelenme, bu yaşında
onca zamandan sonra tanıyacaklar diye seni.
Hiçbir şey anlamayacaklardır; korkma,
çünkü, o uzun yıllar içinde
soylu bir ak düşmüş saçlarına! De ki onlara:
Bir yabancısın, Phokis’ten buraya
yolladı seni Phanotheus,⁸
onların en büyük silah arkadaşı.
Yeminler edip inandır onları Orestes’in feci şekilde,
tekerlekler altında kalıp öldüğüne; savrularak
uçarcasına giden arabadan, Pytho’daki⁹ savaş
oyunlarında.

Aynen böyle de onlara; ama biz
buyurduğu gibi tanrının, babamın mezarını
donatalım önce armağanlarla, sonra da

————

1     Saray: Metin boyunca, özellikle başka yabancı dillere, ev, ocak, yuva anlamlarıyla çevrilmiş. Metnin içindeki çağrışımına göre, biz de saray, ev, ocak kavramlarıyla karşıladık.
2     Eğitmen: Azra Erhat çevirisinde (1941) “mürebbi” olarak geçiyor. Almanca, İngilizce çevirisinde “yaşlı adam” deniyor. Biz “eğitmen”i tercih ettik.
3     İnakhos: Argolis bölgesinde akan bir nehrin tanrısı ve ilk Argos kralı. Zeus kralın kızı İo’ya âşık olmuş, ama Zeus’un kıskançlığıyla ünlü karısı Hera genç kızı beyaz bir ineğe çevirmiş, üstelik de başına bir atsineği musallat etmişti. Sinekten kurtulmaya çalışan İo, Argolis’ten kaçıp dünyayı dolaşmaya başlamış. İstanbul Boğazı’ndan da geçtiği için, eski Yunanlılar buraya “Bosporos”, yani “İnek Geçidi” demişlerdir.
4     Lykeios: Tanrı Apollon’un lakabı. Sözcüğün kökeni bilinmemektedir. Sophokles, yaygın olan ve “kurt” anlamına geldiğini kabul eden açıklamayı doğru bulur. Apollon kültünde kurt figürlerine rastlamak mümkündür, örneğin Argos kentinin sikkeleri kurt figürleriyle süslenmiştir.
5     Pelops: Tantalos’un oğlu, Lydia kralı, Atreus ve Thyestes’in babası. Agamemnon’un atası. Pisa’da hâkimiyeti ele geçirip Peloponez yarımadasına ismini vermiş.
6     Delphoi (Delfi) kentine bağlı Apollon tapınağının kâhini.
7     Apollon’un başka bir ismi; nurlu, parlak anlamında.
8     Phanotheus: Phokis kentinin kurucusu.
9     Pytho’daki savaş oyunları: Azra Erhat, kendi çevirisine düştüğü dipnotta, Pytho’nun Delphoi (Delfi) kentinin öteki adı olduğunu hatırlatıp, Sophokles’in bir zaman kaydırması, anakronizm yaptığını söylüyor. Ona göre, Elektra tragedyasının konusunu oluşturan olaylar yaşanırken, henüz Delphoi oyunları ortada yoktu.