Yunan ve Roma mitolojisinin okurla en etkin buluşması 1855’te Thomas Bulfinch sayesinde olmuştur. Bulfinch’in en büyük dileği, üstün bir yaratıcılığın eseri bu muhteşem öyküleri herkes için keyifli kılmaktı, çünkü ona göre “mitoloji bilgisi olmadan, kendi dilimizdeki o zarif edebiyatın bile çoğu ne anlaşılır, ne de takdir görür.” Buradan hareketle, yazarın mitolojik hikayeleri tutarlı bir bütünlük içinde, şiir ve resim sanatından örneklerle süsleyerek ahenkli bir üslupla anlatması, eserinin nesiller boyu geniş kitlelerce kabul görmesinin en büyük nedenidir.
Klasik Yunan ve Roma Mitolojisi, Olympos tanrıları hakkında ayrıntılı ve ilgi çekici bilgilerin yanı sıra Cupido ve Psykhe’nin aşk hikâyesi, Troya Savaşı ve Odysseus’un epik yolculuğu gibi kahramanlık öyküleri ile Homeros, Ovidius, Vergilim, Lord Byron ve Milton gibi klasik şair-yazarlardan alıntılara da yer veren zengin bir içerik sunuyor…
***
İçindekiler
– ÖNSÖZ …. 11
– 1 GİRİŞ …. 15
Roma Tanrıları …. 22
– 2 PROMETHEUS VE PANDORA …. 23
– 3 APOLLON VE DAPHNE – PYRAMUS VE THİSBE –
KEPHALOS VE PROKRİS …. 29
Apollon ve Daphne …. 30
Pyramus ve Thisbe …. 32
Kephalos ve Prokris …. 35
– 4 JUNO VE RAKİPLERİ -lO VE KALLİSTO – DİANA VE AKTAİON – LETO VE KÖYLÜLER …. 37
Kallisto …. 39
Diana ve Aktaion …. 41
Leto ve Köylüler …. 43
– 5 PHAETHON …. 45
– 6 MİDAS, BAUKİS VE PHİLEMON …. 51
Baukis ve Philemon …. 53
– 7 PROSERPİNA – GLAUKOS VE SKYLLA …. 56
Glaukos ve Skylla …. 61
– 8 PYGMALİON – DRYOPE – VENUS VE ADONİS – APOLLON VE HYAKİNTHOS …. 64
Dryope …. 66
Venüs ve Adonis …. 67
Apollon ve Hyakinthos …. 68
– 9 KEYKS VE ALKYONE YA DA YALIÇAPKINLARI …. 70
– 10 VERTUMNUS VE POMONA …. 75
– 11 CUPİDO VE PSYKHE …. 78
– 12 KADMOS VE MYRMİDON’LAR …. 87
Kadmos …. 87
Myrmidon’lar …. 87
– 13 NYSOS VE SKYLLA – EKHO VE NARKİSSOS – KLYTİE – HERO VE LEANDROS …. 92
Nysos ve Skylla …. 92
Ekho Ve Narkissos …. 94
Klytie …. 97
Hero ve Leandros …. 98
– 14 MİNERVA VE NİOBE …. 100
Minerva …. 100
Niobe …. 103
– 15 GRAİA VE GORGO’LAR – PERSEUS – MEDUSA – ATLAS – ANDROMEDA …. 107
Graia ve Gorgo’lar …. 107
Perseus ve Medusa …. 107
Perseus ve Atlas …. 109
Deniz Canavarı …. 109
Düğün Ziyafeti …. 111
– 16 CANAVARLAR VE DEVLER – SPHİNKS – PEGASOS VE KHİMAİRA – KENTAURTAR – GRlFFON VE PYGME’LER …. 112
Canavarlar ve Devler …. 112
Sphinks …. 113
Pegasos ile Khimaira …. 114
Kentaur’lar …. 116
Pygme’ler …. 117
Griffin ya da Griffon …. 118
– 17 ALTIN POST VE MEDEİA …. 119
Altın Post …. 119
Medeia ve Aison …. 123
– 18 MELEAGROS VE ATALANTE …. 126
Atalante …. 128
– 19 HERCULES – HEBE VE GANYMEDES …. 130
Hercules …. 130
Hebe ve Ganymedes …. 135
– 20 THESEUS – DAİDALOS – KASTOR VE POLLUKS …. 136
Theseus …. 136
Olimpiyat (Olympia) ve Diğer Oyunlar …. 139
Daidalos …. 139
Kastor ve Polluks …. 141
– 21 BACCHUS VE ARİADNE …. 143
Bacchus …. 143
Ariadne …. 147
– 22 KIR TANRILARI – ERYSİKHTHON VE RHOECUS – SU TANRILARI – CAMENAE – RÜZGARLAR …. 148
Kır Tanrıları …. 148
Erysikhthon …. 148
Rhoecus …. 152
Su Tanrıları …. 153
Camanae …. 155
Rüzgârlar …. 156
– 23 AKHELOOS VE HERCULES – ADMETOS VE ALKESTİS – ANTİGONE – PENELOPE …. 157
Akheloos ve Hercules …. 157
Admetos ve Alkestis …. 159
Antigone …. 161
PENELOPE …. 163
– 24 ORPHEUS VE EURYDİKE – ARİSTAİOS – AMPHİON – LİNOS – THAMYRİS – MARSYAS VE MELAMPUS – MUSAİOS …. 164
Orpheus ve Eurydike …. 164
Arı Yetiştiricisi Aristaios …. 267
Amphion …. 170
Linos …. 170
Thamyris …. 170
Marsyas …. 271
Melampus …. 271
Musaios …. 171
– 25 ARİON – İBYCUS – SİMONİDES – SAPPHO …. 172
Arion …. 172
İbycus …. 275
Simonides …. 277
Sappho …. 178
– 26 ENDYMİON – ORİON – AURORA VE TİTHONOS – ACİS VE GALATEİA …. 179
Orion …. 180
Aurora vt Tithonos …. 182
Acis ve Galateia …. 183
– 27 TROYA SAVAŞI …. 183
İlyada …. 189
– 28 TROYA’NIN DÜŞÜŞÜ VE GREKLERİN DÖNÜŞÜ – ORESTES VE ELEKTRA …. 197
Troya’nın Düşüşü …. 197
Menelaos ve Helena …. 201
Agamemnon, Orestes ve Elektra …. 202
Troya …. 204
– 29 ODYSSEUS’UN MACERALARI – LOTUSYİYENLER – KİKLOP’LAR – KİRKE – SİREN’LER – SKYLLA VE KHARYBDİS …. 205
Odysseus’un Dönüşü …. 205
Laistrygon’lar 208
Skylla ve Kharybdis …. 210
Kalypso …. 212
– 30 PHAİAK’LAR – TALİPLERİN KADERİ …. 213
Phaiak’lar …. 213
Taliplerin Kaderi …. 218
– 31 AİNEİAS’IN MACERALARI – HARPYA’LAR – DİDO – PALİNURUS …. 221
Aineias’ın Maceraları …. 221
Dido …. 224
Palinurus …. 226
– 32 ÖLÜLER DİYARI-SİBYLLA …. 227
Ölüler Diyarı …. 227
Elysium …. 232
Sibylla …. 233
– 33 AİNEİAS İTALYA’DA: CAMİLLA – EVANDRUS – NYSOS VE EURYALOS – MEZENTİUS – TURNUS …. 235
Ianus Kapılarının Açılması …. 236
Camilla …. 236
Evandrus …. 237
Bebek Roma …. 238
Nysos re Euryalos …. 239
Mezentius …. 241
Pallas, Camilla, Turnus …. 242
– 34 PYTHAGORAS – MISIR TANRILARI – KEHANET MERKEZLERİ …. 244
Pythagoras …. 244
Sybaris ve Croton …. 247
Mısır Tanrıları …. 248
Osiris ve İsis Miti …. 248
Kehanet Merkezleri …. 251
Trophonios …. 252
Asklepios …. 252
Apis …. 253
– 35 MİTOLOJİNİN KÖKENİ – TANRI VE TANRIÇA HEYKELLERİ – MİTOLOJİ OZANLARI …. 254
Mitolojinin Kökeni …. 254
Tanrı Heykelleri …. 257
Olympia Jupiteri …. 257
Parthenon’daki Minerva …. 258
Medicilerin Venüs’ü …. 259
Apollon Belvedere …. 259
Geyikli Diana …. 260
Mitoloji Ozanları …. 260
Vergilius …. 261
Ovidius …. 262
– 36 MODERN CANAVARLAR – PHOENİX – BASİLİSK – UNİCORN – SEMENDER …. 263
Modern Canavarlar …. 263
Phoenix …. 264
Kokatris veya Basilisk …. 265
Unicorn …. 267
Semender …. 268
– 37 DOGU MİTOLOJİSİ – ZERDÜŞT – HİNDU MİTOLOJİSİ – KASTLAR – BUDA – DALAY LAMA …. 270
Zerdüşt …. 270
Hindu Mitolojisi …. 272
Vişnu …. 272
Şiva …. 273
Jagannatha …. 273
Kastlar …. 274
Buda …. 276
Dalay Lama …. 277
Prestor John …. 277
– 38 KUZEY MİTOLOJİSİ – VALHALLA – VALKYRIE …. 278
Kuzey Mitolojisi …. 278
Valhalla Eğlenceleri …. 280
Valkyrie 280
Thor ve Diğer Tanrılar …. 280
Loki ve Soyu …. 281
Thor’un Dağ Devinin Ücretini Ödemesi …. 282
Çekicin Geri Alınması …. 283
– 39 THOR’UN JOTUNHEIM ZİYARETİ …. 284
Thor’un Devler Ülkesi Jotunheim’ı Ziyareti …. 284
– 40 BALDUR’UN ÖLÜMÜ – ELF’LER – RUNİK HARFLER – SKALD’LAR – İZLANDA …. 289
Baldur’un Ölümü …. 289
Baldur’un Cenazesi …. 292
Elf’ler …. 292
Ragnarök, Tanrıların Alacakaranlığı …. 293
Runik Yazılar …. 294
Skald’lar …. 295
İzlanda …. 295
– 41 DRUİD’LER – İONA …. 296
Druid’ler …. 296
İona …. 299
– 42 BEOWULF …. 302
Beowulf …. 302
– DİZİN …. 305
ÖNSÖZ
Eğer bilgi, yalnızca sahip olduklarımızı artırmaya ya da toplumdaki mevkimizi yükseltmeye yaradığında faydalı olarak nitelendiriliyorsa, mitolojinin böyle bir iddiası yoktur. Ama eğer bizi daha mutlu ve iyi kılmaya yardım eden bilginin de faydalı olduğu söyleniyorsa, o zaman mitoloji bu konuda iddialı olabilir, çünkü mitoloji edebiyatın hizmetindedir ve edebiyat da erdemin, mutluluğun en iyi müttefiklerinden biridir.
Mitoloji bilgisi olmadan, kendi dilimizdeki o zarif edebiyatın çoğu ne anlaşılır ne de takdir görür. Byron, Roma’dan “ulusların Niobe’si” ya da Venedik’ten “Okeanos’tan yeni çıkmış bir deniz Kybele’si” olarak söz ederken, aklımıza çizimle ifade edilebileceğinden çok daha canlı ve çarpıcı görüntüler gelir. Mitolojiye uzak okurlar ise bu görüntülerden mahrum kalacaktır. Milton’da benzer göndermelerden bolca bulunur. Örneğin, kısa bir şiir olan Comus‘ta sayıları otuzdan fazla, On the Morning of the Nativity adlı odda¹ bu sayının yarısı kadardır. Yitik Cennet² şiirinin hemen her yerinde çok miktarda vardır. Hiç de cahil sayılamayacak insanların Milton okumaktan zevk almadıklarını söylemelerinin nedenlerinden biri de budur. Oysa onlara “kaba ve karmaşık” görünen Milton’ın dizelerinin çoğu, bu küçük kitabı okuduktan sonra, “Apollon’un liri ile çalınan latif birer ezgi” gibi gelebilir. Spenser’dan Longfellow’a kadar yirmi beşi aşkın şairden yaptığımız alıntılar, mitolojiden imgeler, ödünç almanın ne denli yaygın bir uygulama olduğunu gösterir.
Nesir yazarları da aynı kaynağın zarif ve anlamlı görüntülerinden yararlanır. Edinburgh ya da Quarterly Review’ın sayılarından birini alıp da bu örneklere rastlamayan yok gibidir. Macaulay’ın, Milton üzerine makalesinde buna benzer yirmi örnek mevcuttur.
O halde, Roma ve Yunan dillerini bilmeyen birine mitolojiyi nasıl öğretmeli? Böylesine pratik bir çağda, genel okuyucudan sahte mucizeler ve modası geçmiş inançlarla dolu bir öğrenme türüne kendini adamasını beklemek yersiz olur.
Gençler bile olgu ve nesnelerle ilgili pek çok bilimi öğrenmekle öylesine meşgul ki, yalnızca hayal gücüne dayalı bir bilim üzerine yapılacak incelemelere ayıracak zamanları kalmıyor.
Peki bu konuda gerekli bilgiler antik şairlerden dilimize yapılan tercümeleri okuyarak öğrenilemez mi? Soruyu, bu alanda açılacak bir hazırlık kursunun epey maliyetli olacağını söyleyerek yanıtlayabiliriz. Üstelik bu tercümelerin anlaşılır kılınabilmesi için evvelce edinilmiş bir birikimle okunmaları gereklidir. Bundan şüphe duyan varsa Aeneid‘in ilk sayfasını okusun ve o birikime sahip olmadan “Juno’nun Nefreti”, “Parcea’nın Buyruğu”, “Paris’in Yargılanışı” ve “Ganymedes’in Onuru”ndan ne anladığını görsün.
Bu tür sorulara verilecek yanıtların dipnotlara veya Klasik Çağ sözlüğüne başvurarak bulunacağı söylenebilir mi? Bu soruyu şöyle yanıtlayabiliriz; okumanın her iki yöntemle de bölünmesi öylesine rahatsız edicidir ki, çoğu okur göndermelere takılmadan devam etmeyi yeğler. Ayrıca, bu tür kaynaklar bize orijinal metnin büyüsünü zerre kadar taşımayan kuru gerçekleri aktarmakla kalır. O halde, şiirselliğinden arındırılırsa o şiirsel mitten geriye ne kalır? Kitabımızda tastamam bir bölümü dolduran Keyks ve Alkyone’nin öyküsüne Smith’in Klasik Çağ Sözlüğü‘nde en fazla sekiz satır yer ayrılmıştır. Diğerleri için de durum aynı.
Kitabımız mitolojik hikâyeleri birer eğlence kaynağı gibi anlatarak bu soruna bir çözüm girişimi niteliği taşır. Hikâyeleri antikçağ otoritelerinin de görüşlerine başvurarak doğru biçimleriyle anlatmaya gayret ettik. Bu sayede, okuyucu günün birinde bu hikâyelere atıfta bulunulduğunu görünce, o referansı tanımakta tereddüt etmeyecektir. Mitolojiyi bir araştırma alanı değil, aksine bunaltıcı araştırmalar sonrası bir rahatlama aracı olarak öğretmeyi umuyoruz. Her ne kadar çalışmamıza bir hikâye kitabının büyüsünü versek de eğitimin önemli bir dalına özgü bilgileri de bu yolla vermeyi arzuluyoruz. Bununla birlikte, sonda yer alan dizin bölümü her okuyucunun başvurabileceği şekilde düzenlenmiştir ve bu eseri kütüphanenize koyabileceğiniz bir Klasik Çağ sözlüğü haline getirir.
Tanrı ve kahramanların öykülerindeki klasik efsanelerin çoğu, Ovidius ve Vergilius’tan kaynaklanmaktadır. Ancak kelimesi kelimesine çevrilmemiştir, çünkü yazarın kanaatine göre, şiir bire bir biçimde nesre tercüme edildiğinde ortaya hiç de cazip bir okuma metni çıkmaz. Tüm kafiye ve ölçülere sadık kalınarak tercüme edilmesinin sıkıntılı olduğu inancı nedeniyle bunlar manzum eserler de değildir. Hikâyelerin şiirselliği, akılda yer edecek biçimde ve dilin kendisinden bağımsız halde muhafaza edildi, bu forma uymayan ayrıntılı anlatımlarsa dışarıda bırakılarak öykülerin nesir biçiminde aktarılmasına özen gösterildi.
Kuzeye ait mitoloji öyküleri Mallet’nin Northern Antiguities kitabından kısaltılarak kopyalanmıştır. Bu bölümler, Doğu ve Mısır mitolojisi üzerine bölümlerle birlikte, her ne kadar bu başlıkların genellikle klasik masallarla aynı cilt içerisinde sunulmaması gerektiği yönünde bir inanç hâkim olsa da, konuları tamamlamak açısından gerekli görülmüştür.
Olabildiğince serbest şekilde sunulan şiirsel alıntıların pek çok değerli amaca hizmet edeceği umulmaktadır. Bunlar her öykünün temel bilgilerini hafızada kalıcı hale getirir, belli isimlerin doğru telaffuz edilmesine yardımcı olur ve bazıları sıklıkla alıntılanan şiirsel mücevherlerle hafıza zenginleşir.
Mitoloji ile edebiyat arasında bağ kurmayı seçerek, incelikli edebiyat okurlarının ilgisini çekebilecek hiçbir şeyi atlamamaya gayret gösterdik. Saf beğeni ve iyi ahlaka yakışmayan bazı öyküler veya öykülerin bazı bölümlerine ise yer verilmedi.
Kitabımız âlimler, teologlar ya da filozoflar için değil, konuşmacıların öğretmenlerin, deneme yazarlarının ve şairlerin sıklıkla zikrettiği cümlelerin ne anlama geldiğini kavramak isteyen edebiyat okurları içindir.
Genç okurlarımızın bu kitabı eğlenceli bulacağını düşünüyoruz. Daha ileri yaştakiler içinse yararlı bir elkitabı, seyahat edenlerle müze ve sanat galerilerini gezenler için eserlere iyi bir yorumcu, genel kültür sohbetlerinde yapılan göndermelere bir anahtar olacaktır.
Bu çağrışımların kalıcılığı The Piccolomini Perde II, Sahne 4’te şu satırlarla pek güzel ifade edilmiştir:
Antik şairlerin gözlerimizi alan o biçimleri,
Eski dinin o güzel insanları,
Vadilerde ya da çamlı tepelerde uğrardı onlara
Kudret, Güzellik ve Görkem
Ya da ormanlarda, aheste nehirlerin veya çakıllı pınarların aktığı
Ya da uçurumlarda ve derin kuyularda… Tüm bunlar yitip gitti
Yaşamıyorlar artık bu akılcı inancımız içinde;
Ama kalp hâlâ ihtiyaç duyuyor bir dile, hâlâ da
O eski içgüdü eski adları çağırıyor geriye;
Yeryüzünü paylaşmaya alışmış insanlarla
Sanki dostlarıymış gibi ruhlar ve tanrılar ve bu günde
Yüce olan her ne varsa getirir Jüpiter,
Ve Venüs güzel olan her şeyi de.
THOMAS BULFINCH
1
GİRİŞ
Eski Yunan ve Roma dinlerinin nesli tükendi. Yaşayan insanlar arasında Olymposlular olarak bilinen tanrılara tapan tek bir kişi bile yok. Onlar artık teolojinin değil edebiyatın konusu. Oradaki yerlerini ise halen muhafaza ediyorlar ve etmeyi de sürdürecekler, çünkü gerek antik gerekse modern şiir ve sanatın unutulmazları arasına girecek en güzel eserlerle yakın bir ilişki içerisindeler.
Niyetimiz, onlann kadim zamanlardan bizlere ulaşarak modern şairler, deneme yazarları ve hatipler tarafından zikredilen öykülerini anlatmak. Böylelikle okurlarımız, bir yandan hayal gücünün yarattığı en büyüleyici masalların keyfine varırken, bir yandan da kendi çağının zarif edebiyatını idrak ederek vazgeçilmez bilgilere sahip olacak.
Bu öyküleri anlayabilmek için, Romalılar ve onların aracılığıyla da diğer ulusların, bilim ve dinlerini ödünç aldıkları Yunanların, evrenin yapısı konusundaki yaygın fikirlerine aşina olmamız gerekir.
Yunanlar dünyanın tepsi gibi düz ve dairesel olduğuna, kendi ülkelerinin bu dairenin ortasını işgal ettiğine, merkezde yer alan noktanın ise ya tanrıların mesken tuttuğu Olympos Dağı ya da kehanetleriyle ünlü Delphoi olduğuna inanırlardı.
Yeryüzünün diski batıdan doğuya uzanıyor, Akdeniz adını verdikleri deniz ve onun devamı olan Euksine (Karadeniz) ile iki eşit parçaya ayrılıyordu. Deniz olarak sadece bu ikisini biliyorlardı.
Yeryüzünün çevresinde ise batı tarafında güneyden kuzeye, doğu tarafında ise aksi istikamette akan Nehir Okyanusu bulunurdu. Bu okyanusun fırtına ya da kasırga ile hırçınlaşmayan sakin bir seyri vardı. Denizler ve yeryüzündeki tüm nehirlerin suyu buradan gelirdi.
Yeryüzünün kuzey bölümünde Hyperboreoi’liler adı verilen neşeli bir ırk otururdu. Yüce dağların ardında sonsuz saadet ve baharı yaşarlardı. Hellas halkını adeta donduran Kuzey rüzgârının delici esintilerinin, bu yüce dağların büyük mağaralarından çıktığı düşünülürdü. Ülkelerine ne karadan ne de denizden ulaşılabi-
———
1 Od: Antik Yunan ve Latin edebiyatında ezgilenmek üzere yazılan şiir. (yay. hzl.)
2 Titik Cennet (çev.)
