Ahmet Mithat Efendi ve Müşahedât
Ahmet Mithat Efendi’nin yazmış olduğu “Müşahedât” adlı roman ilk önce 1890-1891
yıllarında Tercüman-ı Hakikat gazetesinde tefrika edilir. Daha
sonra ise kitap halinde yayımlanır.
Müşahedat adlı roman Natüralist bir anlayışla yazılmış olması kahramanlarının
hemen hepsinin o yıllarda İstanbul’da yaşayan gayri Müslimler ve azınlıklar
olması nedeni ile dikkat çekmiş, roman tekniği ve anlatım yöntemi gibi diğer nedenlerle
A. Mithat Efendi’in üzerinde en çok söz edilen romanlarından birisi olmasına
yol açmıştır.
Müşahedat adlı romanın ilk özelliği Naturalist bir anlayışla yazılmış
olmasıdır. Diğer özelliği ise İstanbul’daki azınlıkların hayatlarına dair
oldukça detaylı bilgiler aktarması olmuştur. Yazar bu romana kendisini de dâhil
etmiş, anlatımı hem yazar hem de romandaki olaylara dâhil olan ben anlatıcı
olarak kaleme almıştır. Ahmet Mithat müşahedat
romanında vakayı bölerek kendi görüşlerini aktaracak şekilde romana müdahale
etmeden yazmış, bu roman kahramanların ve olayların gerçek hayattan alınması ve gerçek olması yönleriyle
de diğer romanlarından ayrılmıştır.
Ahmet Mithat Efendi, Müşahedat, romanını “mucib-i letafet olacak renkler”
ifadesiyle nitelendirmiş kahramanlarının pek çoğunun gayrimüslim olduğu
olayların ve kahramanların gerçek hayattan alındığı yazarın romanını nasıl
yazdığını da ortaya koyan , yaşanırken yazılan bir romanı olarak dikkat
çekmiştir.
ROMANIN
KAHRAMANLARI
Ahmet Mithat: Hem anlatıcı hem
de olayları izleyerek olaya dahil olan romancının kendisidir. ,
Siranuş: Sonradan Müslüman olur ve Refet’le evlenerek
mutluluğu yakalayan bir Ermeni kızıdır.
Seyit Mehmet
Numan: Zengin ve iyi yürekli Siranuş’u koruyan Arap tüccardır..
Refet: kadınlar
tarafından paylaşılmayan bir mirasyedi. Siranuş
ile evlenir.
Feride: Seyit Mehmet
Numan’ın Agavni’yi öldürten hastalıklı ve dengesiz kızıdır. .
ROMANIN ÖZETİ
Ahmet Mithat Efendi, bu
olaya Şirket-i Hayriye vapurunda ikisi genç biri ihtiyar üç kadınla karşılaşır.
Kadınlar erkekler bölümünde oturmaktadırlar. Onlarla münakaşaya tutuşan Ahmet
Mithat, kadınları yerlerinden kaldıramaz.
Bu üç Ermeni kadın Vapurda tartışmaya başlar. Siranuş ve Agavni genç; Vartov
Dudu iser ihtiyardır. Tartışma
sonrasında Siranuş’un yolculardan bir adama saldırır ve onu döver.
Ahmet Mithat, vapurdan indikten sonra Mektep Sokağı’ndaki pansiyona
kadar onları takip edip en sonunda Siranuş’la tanışır. Siranuş, Ahmet Mithat
Efendiyi, bir Ermenice gazetede
yayınlanana romanından tanımaktadır. Ahmet Mithat, vapurdaki olayı anlamak ve
olayın romanının yazmak istemektedir. Ahmet Mithat en sonunda bu üç kadınla da dost
olup öykülerini de öğrenir.
Siranuş, Tunuslu Ali
Osman Topuz ile Ermeni bir kadının kızıdır. Bir Ermeni olarak büyüyen Siranuş’un
annesi ölünce babası ona maddi desteği kesmemiş, Siranuş, bir Fransız’ın
işlettiği pansiyonda kalarak özel bir okulda öğrenim görmüştür. Ama o yıllarda babası da vefat eder. Okulu
bitince de patrikhane onu Ermeni çifti Vartov Dudu ve Bogos Ağa’nın yanına
yerleştirmiştir. yerleştirilir. Akıllı,
ağırbaşlı bir kız olan Siranuş, bu Ermeni ailenin yanında çok mutludur. Arkadaşı Agavni’nin üvey kardeşi Karnik’le
evlenmeye karar vermiş ama alafranga ve kötü niyetli bir tip olan Karnik,
Siranuş’u kandırarak bütün mal varlığını üzerine geçirtmiş, daha sonra da kendisi
gibi züppe bir adam olan Ermeni Kirkor’un metresi yapmaya çalışmıştır. Kirkor, sağda solda Siranuş’un kendisine metres
tutuğunu söyleyerek Siranuş’un adını lekelemiştir. Siranuş’un vapurda iken
dövdüğü adam da işte o Kirkor’dur.
Siranuş, bir müddet sonra okuldan arkadaşı olan Agavni ile Beyoğlu’nda
bir ev tutup, onunla yaşamaya başlar. En sonunda Müslüman bir adam olan Refet’le
tanışır. Her ikisi de kendi dinlerini yaşamaları şartı ile Refetle de
evlenmiştir. İkisi de kendi dinini yaşamaktadır.
Siranuş yirmi yaşına geldiğinde babasının yakın dostu Arap tüccar
Seyyit Mehmet Numan, onu ziyarete gelir. Seyyit Mehmet Numan ona babasından
kalan bir vasiyet mektubu verir. Bu mektupta babası yirmi yaşına bastığında
Siranuş’un Müslüman olmasını istemektedir. Bunun üzerine Siranuş din değiştirerek
Müslüman olur. Lakin evlendiği Refet,
babasının mektubunu getiren Arap Tüccar Seyyit Mehmet Numan’ın yanında çalışan
bir gençtir.
Agavni ise Antuan Kolaryo’ adlı bir İtalyan’ın kızıdır. Kolaryo, ilk önce Novart adlı Ermeni kızıyla evlenmiş ama
o kadın başkasından hamile ve bozuk bir kadın çıkınca Katolik dini gereği karısını
boşayamadan Ermeni asıllı Maryam ile birlikte olmuş, Agavni de Kolaryo ile
Maryam’ın gayri meşru kızı olarak büyümüştür.
Siranuş’u kandıran ve Agavni’nin
üvey kardeşi olan Karnik ise Kolaryo’nun
resmiyette evli kaldığı ilk eşinden
olan ve biyolojik babası olmadığı çocuğudur. Agavni, küçük yaşta babasKolard’ı kaybetmiş ma
ondan kalan servet ile eğitimini sağlamıştır.
Agavni, Siranuş’a göre daha serbest daha özgür davranan bir kadındır. Bir
ailenin yanında değil Beyoğlu’nda bir otelde kalmaktadır. Agavni’ de
daha sonra Siranuş’la evlenecek olan Refet’le önceden bir aşk hikayesi
yaşamıştır. Rafet’i ise o sıralarda Arpa Tüccar Mehmet Numan’ın kızı Feride çok
sevmektedir. Bu nedenle Feride bir Yahudi tutmuş ve bu Yahudi vapurda iken Agavni’yi
denize atıp öldürmüştür.
Refet, babasından kalan mirası tüketince Seyit Mehmet Numan’ın yanına
çırak olarak girmiştir. Refet ilk önce Agavni’yle bir aşk yaşamış Agavni öldürülünce
de Siranuş ile evlenmeye karar vermiştir. . Refet’e Seyit Mehmet Numan’ın cahil ve hastalıklı
kızı Feride de âşık olmuş ve kıskançlık nedeniyle Agavni’yi öldürtmüştür. Seyit
Mehmet Numan İstanbul’dan ayrılınca Siranuş ile Refet evlenir.
Kaynak : Müşahedat, Ahmet Mithat Efendi, Özlem Nemutlu, Özgür Yay.,
İstanbul: 2006.
