Otuz yaşındayken yurdunu ve yurdunun gölünü ardına bırakarak dağa çekildi Zerdüşt. Dağda on yıl zaman zarfında, bıkmadan, usanmadan hep ruhunu dinledi… Ve sonunda içinde, gönlünün derinliklerinde bir değişiklik duyumsadı. Günlerden birgün yıldız, aydınlatacak bir şeyin kalmasyadı yazgın ne olurdu? On yıl varki buruya mağarama çıkıyorsun. Eğer, ben, kartalım ve yılanım olmasaydık, ışığından ve yolundan bezerdin. Fakat her sabah seni bekledik. Işığının fazlasını aldık ve bunun için seni kutsadık.
Bak! Ben, fazla bal toplamış arı gibi uzanacak ellere muhtacım. İnsanlar arasında, akıllılar deliliklerine; fakirlerde zenginliklerine kavuştuğu o derin sevinci tekrar yaşatmak için armağanlarımı paylaştırmak istiyorum. Bunun için aşağılara inmeliyim. Nasıl ki sen, cömert yıldız, akşamları denizin arkasına iniyor ve arkadaki dünyaya ışık götürüyorsan, ben de senin gibi, inmek istediğim insanların arasına girmek istiyorum.
Ey, en büyük mutluluğu bile kıskanmadan görebilen tek göz, beni kutsa!… Taşmak isteyen kadehi kutsa ki içinden su, altın gibi aksın ve mutluluğun parıltılarını her tarafa saçsın.
“Bak, bu kadeh yine boşalmak, Zerdüşt yine insan olmak istiyor.” Zerdüşt’ün on yıl sonra insanların arasına karışma isteği ve dağdan inişi böyle başladı.
Önsöz
Nietzsche, “Beni ancak geleceğin, bir yüzyıl sonrasının insanı anlayacaktır’1 derken, etkisinin de ne denli geniş olacağının farkında mıydı? Bunun boyutlarını tam olarak bilmesek de Nietzsche üzerine yapılan onca çalışma, tez ve yazılan kitaplarla, pek çok konuda süregiden tartışmanın yanında, onun hakkında kısaca bilgi vermek en zoru olsa gerek…
15 Ekim 1844’te bir Alman kasabası olan Röcken’de dünyaya gelen Nietzsche, Lutherci Protestan, dindar bir ailenin çocuğuydu. Küçük yaşta babasını kaybedince annesi ve kız kardeşiyle ilköğretimini göreceği Noumburg’a yerleşti. Daha sonra 1858’dc burs kazanarak gittiği Protestan Yatılı Okulu Schulpfortay’da üstün başarı göstererek eski Yunan ve Roma Klasikleri üzerine temel bir eğitim aldı. 1864’te aile geleneği gereği papaz olmak üzere Bonn Üniversitesi’ne gitti; ama burada filoloji bilgini Friedrich Wilhelm Ritschi’in etkisiyle klasik eserlere ilgi duydu. Burada müzikle de uğraşan Nietzsche kompozisyon çalışmalarının ardından 1868’de Prusya Ordusu’nda askerlik yaptı. Ancak çeşitli nedenlerle bu görevinden alındı. Aynı yıl Basel Üniversitesi’nde filoloji profesörü olarak çalışmaya başladı. Bu yıllarda Arthur Schopenhauer’in Felsefesini derinlemesine inceledi. Ertesi yıl İsviçre vatandaşı oldu ve FransaPrusya savaşında gönüllü olarak cepheye gitti; fakat dizanteri ve difteriye yakalanınca Basel’e geri döndü. Sağlığının giderek bozulması sebebiyle 1879’da görevinden ayrıldı. Bundan sonraki son on yılını yalnız, fakat yogim bir düşünsel çaba içinde geçirdi. Klasik filolojiden tümüyle uzaklaşıp kendini felsefeye vermesi ve bunun yaşamında kısa ama yo ğun bir şekilde yer alması, başyapıtı olan Böyle Buyurdu Zerdüşt’ü yazmasını sağladı. Bu yapıtta, daha sonra ustalığım kanıtladığı “aforizma üslubunu” geliştirdi.
Böyle Buyurdu Zerdüşt, Nietzsche’in en temel düşüncelerinden biri olan “bengi dönüş” kavramı üzerine kurulmuştur. Her insanın yaşamının baştan sona belirlenmiş bir bütün olduğunu, İnsanın yaşamını bütünlüğü içinde, olduğu gibi kabullenirse büyük bir özgürlük kazanacağını ileri süren Nietzsche’ye göre bu noktaya ulaşmış İnsan “üstinsan” olacaktır. Bu kitapta Nietzsche, hitap üslubunu ve monologları ustaca kullanması sayesinde düşüncelerini ve kurguladığı “üstinsan” kavramını başarıyla verebilmiştir.
Nietzsche’nin bu yapıtından sonra kaleme aldığı İyinin ve Kötünün Ötesinde ve Ahlakın Soy Kütüğü Üstüne kitaplarında, kişinin bir bütün olarak yazgısını onaylaması tek sağlıklı yaşam olanağını oluşturuyordu. İki temel ahlak biçimi olan efendi ve köle ahlakını İki bakış açısı olarak yorumladı ve bunların özündeki değerler sistemini çözümledi. Tarihsel olarak da bir köle ayaklanması olarak gördüğü Hıristiyanlığı tipik bir köle ahlakı olarak yorumladı.
Son üretken yılında (1888) bir dizi küçük çaplı ama yoğun kitaplar yazdı. Dionysos Dithramboslan (şiir), Ecco Homo (İşte İnsan, otobiyografi), Wagner Olayı, Nietzsche Wagner’e Karşı, Putların Alacakaranlığı ve Deccal bu dönemde yazdığı eserlerdi. Ama bu kitaplar uzun süre yayımlanmadı.
Nietzsche 1889 yılı başlarında zihinsel yetilerini tümüyle yitirdi. Bunun, öğrencilik yıllarında yakalandığı frenginin ilerlemesi yüzünde olduğu düşünüldü. Sonraki 11 yıl boyunca bitkisel denecek bir yaşam sürdü ve 1900 yılında ailesinin yanında öldü.
“Nietzsche’nin düşüncesi bir bilmece mi? Bir bilmeceyse, bu bilmeceyi çağdaş düşünce akımları hangi noktaya kadar çözmüştür? Nietzsche’nin çağımızın önemli düşünce adamlarına etkisi
…..dinamikler) nelerdir?” gibi uzun bir soru listesi çıkarılabilir.
Ama bu sorulara verilen cevaplar ne olursa olsun, dili kullanma yeteneğinin de önemine vurgu yapmak gerekir. Yazın alanındaki ustalığı, dili kullanımı, okuyucunun zihinsel faaliyetlerini canlandırıcı bir etkiye sahip olmasını sağlamıştır.
Felsefeyi sistematik ve rasyonel düşünme etkinliği olarak tanımlamak, bu tanım çerçevesinde Nietzsche’yi anlamaya çalışmak çabasını zora sokabilir. Yapıtlarındaki tarzı ve belli bir yazın sistematiği olmayışı, Nietzsche’yi felsefe tarihinde Özgün bir yere koymaktadır.
Önemli iki felsefe ekolü olan rasyonalist ve empirist düşünce geleneği içerisinde yer almaz. Herhangi bir düalizm üzerinden gelişen bir bakış açısının olmaması, bu ekollerle arasındaki önemli bir ayrımdır. Söz konusu her iki ekolün de en önemli ortak özelliği öznenesne düalizmini temel almalarıdır. Bu bakış açısı rasyonalizmde “akıldışı dünya”, pozitivizmde ise “olgudeğer” olarak yaşam bulur. Nietzsche’nin felsefesi, daha çok yaşam felsefesi olarak ele alınma eğilimindedir. Varlıkoluş ikilemi kıstas alınırsa Nietzsche’nin oluşa vurgusu “oluş filozofu” olarak değerlendirilebilmesini de sağlar.
Batı metafizik geleneği içerisindeki yeri ise ayrı bir sorudur. Nietzsche, Batı felsefesi geleneklerinin, değişmeyen töz arayışlarının “Nihilizmle sonuçlandığını ifade eder. Metafizik geleneğinin varlıkoluş ayrımı; dünyareel dünya; numenfenomen gibi şekillerle işlenegelmiştir; fakat metafizik düşünce ekolleri, insanlığı “Nihilizm”e taşımışlardır. Nietzsche kendi felsefesini bu noktaya koyar.
19. yy.da yaşamış olmasına rağmen, Nietzsche’nin, 20.yy.daki akımlara etkisinin önemi oldukça büyüktür.
Erkan Bağlan
Hayata olan en yüksek sevginiz
Umudunuza olan sevginiz olsun
ve en yüksek ümidiniz
en yüksek hayat düşünceniz olsun…
Birinci Bölüm Zerdüşt’ün Başlangıç Söylevi
Otuz yaşındayken yurdunu ve yurdundaki gölü ardında bırakarak dağa çekildi Zerdüşt. Dağda on yıl zaman zarfında, bıkmadan, usanmadan hep ruhunu dinledi… Ve sonunda içinde, gönlünün derinliklerinde bir değişiklik duyumsadı. Günlerden bir gün tan kızıllığında kalktı ve güneşe bakarak ona şöyle seslendi:
“Ey büyük yıldız, aydınlatacak bir şeyin kalmasaydı yazgın ne olurdu? On yıl var ki buraya, mağarama çıkıyorsun. Eğer ben, kartalım ve yılanım olmasaydık, ışığından ve yolundan bezerdin. Fakat biz her sabah seni bekledik. İşığının fazlasını aldık ve bunun için seni kutsadık.
Bak! Ben, fazla bal toplamış arı gibi uzanacak ellere muhtacım.
İnsanlara, akıllıların deliliklerine; fakirlerin de zenginliklerine kavuştuğu o derin sevinci tekrar yaşatmak için armağanlarımı paylaştırmak istiyorum. Bunun için aşağılara inmeliyim. Nasıl ki sen, cömert yıldız, akşamlan denizin arkasına iniyor ve arkadaki dünyaya ışık götürüyorsan, ben ele senin gibi, inmek istediğim insanların arasına girmek İstiyorum.
Ey, en büyük mutluluğu bile kıskanmadan görebilen tok göz, beni kutsal…
Taşmak isteyen kadehi kutsa ki içinden su, altın gibi aksın ve mutluluğun parıltılarını her tarafa saçsın.
Bak, bu kadeh yine boşalmak, Zerdüşt yine insan olmak istiyor.
Zerdüşt’ün on yıl sonra insanların arasına karışma isteği ve dağdan inişi böyle başladı.
Zerdüşt, tek başına aşağıya indi ve kimse ile karşılaşmadı; fakat ormanın içine girince karşısına yaşlı bir adam çıktı. Bu adam ormanda kök toplamak için kutsal kulübesinden çıkmıştı. İhtiyar, Zerdüşt’e şöyle seslendi:
“Bu yolcu bana yabancı gelmiyor, yıllar önce buradan geçmişti. Adı Zerdüşt’tü; fakat o değişmiş. O zaman, külünü dağa götürüyordun. Bugün ateşini vadilere mi taşımak istiyorsun? Kundakçılık cezasından korkmuyor musun? Evet, Zerdüşt’ü tanıdım. Onun gözü saftır ve hiçbir kin gütmez. Dans eder gibi yürümesi ondan değil mi? Zerdüşt değişmiş, Zerdüşt çocuk olmuş. O uyanıktır; ama şimdi uyuyanlar arasında ne yapacak? Yalnızken bir deniz içindeymiş gibi yaşıyordun ve deniz seni taşıyordu. Şimdi ne yazık ki karaya çıkmak istiyorsun. Ne yazık ki gövdeni yine kendin sürüklemek istiyorsun.”
Zerdüşt cevap verdi: “İnsanları sevmiyorum.”
İhtiyar dedi ki: “Benim ormana ve yalnızlığa çekilmemin nedeni, insanları pek çok sevdiğimden değil mi? Şimdi tanrıyı seviyorum, insanları sevmiyorum. İnsan, bence oldukça eksik bir varlıktır. İnsanı sevmek beni yok edebilirdi.”
Zerdüşt dedi ki: “Ne diye sevgiden bahsediyorum? Ben insanlara bir armağan götürüyorum.”
ihtiyar: “Onlara bir şey verme. Onlardan al, daha iyi. Onlardan bir şey al ve onlarla beraber taşı, daha iyi. Bu onların hoşuna gider; yeter ki senin hoşuna gitsin. Eğer ki onlara bir şey vermek istersen sadakadan başka bir şey verme. Ve bunun için de onları dilendir,’ dedi.
Zerdüşt: “Hayır,” dedi. “Ben sadaka vermem. Sadaka verecek kadar fakir değilim.”
İhtiyar, Zerdüşt’e güldü ve şöyle dedi:
“Öyle ise hazinelerini kabul ettirmeye bak. Onlar yalnızlığa çekilenlere karşı güvensizdir ve bizim, armağan vermek için geldiğimize inanmazlar. Bizim, sokaklardaki adımlarımız onlara çok sessiz gelir. Gece, güneşin doğmasından çok önce, yataktayken, bir adamın ayak sesini işitseler kendi kendilerine bu hırsız nereye gidiyor, diye sorarlar. İnsanlara gitme, ormanda kal. Hayvanlar arasına gitsen daha iyi. Neden benim gibi olmak istemiyorsun? Ayılar arasında ayı, kuşlar arasında kuş.”
“İhtiyar, sen ormanda ne yaparsın?” diye sordu Zerdüşt. İhtiyar şöyle cevap verdi:
“Ben şarkılar besteler ve onları söylerim. Şarkılar bestelerken güler, ağlar ve söylenirim. Böylece tanrıyı överim. Şarkı söyleyerek, ağlayarak, gülerek, tanrıyı, kendi tanrımı överim. Şimdi söyle bakalım, bize getirdiğin armağan ne?”
Zerdüşt, bu sözü işitince ihtiyarı selamladı ve şöyle konuştu:
“Size verecek neyim olabilir? Bırakın, çabuk gideyim de sizden bir şey almayayım.”
İhtiyarla Zerdüşt iki çocuk gibi, gülüşerek ayrıldılar.
Zerdüşt, yalnız kalınca kendi kendine söylendi: “Nasıl olmuş da ormandaki bu kutsal ihtiyar, tanrının ölmüş olduğunu daha işitmemiş?”
Zerdüşt, ormanın eteklerinde bulunan en yakın kasabaya vardığında halkı, bir ip cambazım seyretmek için geldikleri pazar yerinde toplanmış buldu. Zerdüşt halka şöyle seslendi:
“Ben size üstinsan’ı öğretiyorum. İnsan, aşılması gereken bir şeydir. Onu yenmek için ne yaptınız? Şimdiye kadar bütün varlıklar kendilerinden üstün bir varlık yarattılar. Siz bu büyük yaratışın gerisinde nü kalacaksınız? İnsanı aşacağınız yerde hayvana dönmeyi mi tercih edeceksiniz?
İnsana göre maymun nedir? Gülünecek veya acı bir utanç vere* eh bir şey. İşle insan da üstinsan’a göre böyle olmalıdır. Gülü necek veya acı bir utanç verecek bir şey!…
Siz, solucandan İnsanlığa kadar yol aldınız ve içinizde bir çok şey hâlâ solucandır. Bir zamanlar maymundunuz ve şimdi bile insan, her maymundan fazla maymundur.
İçinizde en hâkim olanınız bile, yalnız bir ot ve hayal karışımıdır. Ben sizin hayalet veya ot olmanızı mı isteyeyim?
Bakın, size üstinsan’ı öğretiyorum.
Üstinsan’ı dünyanın, yaşamın amacıdır. İradeniz demelidir ki: ‘Üstinsan dünyanın, yaşamanın amacı olmalıdır.’
Yalvarıyorum size kardeşlerim. Dünyaya, yaşama sadık kaim ve size öbür dünya ümitlerinden bahsedenlere kanmayın. Bunlar bilerek veya bilmeyerek zehir saçanlardır. Bunlar, yaşamı aşağı görenlerdir, ölüm halinde olanlardır ve kendileri zehirlenmişlerdir. Yaşam, bunlardan usanmıştır. Bırakın gitsinler.
tanrıya isyan, bir zamanlar, en büyük günahlı; fakat tanrı öldü ve onunla birlikte bu günahlar da öldü. Şimdi en korkunç şey, yaşama karşı günah işlemek ve ‘bilinmesi mümkün olmayanı’ yaşamın amacından üstün kılmaktır.
Ruh bir zamanlar, bedeni aşağılardı ve o zaman bu küçümseme büyük bir beceriydi. Ruh, bedeni cılız, çirkin ve aç görmek isterdi. Böylece bedenden ve yaşamdan sıyrılmak isterdi.
Ah, bu ruhun kendisi cılız, çirkin ve açtı. işkence bu ruhun şehvetiydi; fakat kardeşlerim, siz söyleyin! Bedenîniz ruhunuz hakkında ne diyor? Ruhunuz, fakirlikten, kirlilikten ve acınacak bir rahat düşkünlüğünden meydana gelmiş değil inidir?
Gerçekten, insan kirli bir nehirdir. Kirli bir nehri kirlenmeden içine alabilmek için bir insanın deniz olması gerekir. Bakın, size üstinsan’ı öğretiyorum. O, işte bu denizdir ki içinizdeki küçümseyen o tavır onun dibine batabilir.
Yaşayabileceklerimizin en büyüğü nedir? Bu büyük küçümsemenin zamanıdır. Mutluluğunuzun, aklınızın ve erdemlerinizin de MZC iğrenç geleceği zamandır.
Benim şansım da ne ki! O, fakirlik, kirlilik, acınacak bir rahat düşkünlüğü fakat yazgım varlığına sahip çıkmalıydı, diyeceğiniz zamandır.
Benim aklım nedir ki?… O, bilgiye karşı bir aslanın yiyeceğine duyduğu şiddetli şehveti duyuyor mu? O, fakirlik, kirlilik acınacak bir rahat düşkünlüğüdür, diyeceğiniz zamandır.
Benim erdemim nedir ki? O henüz beni çıldırtamadı. İyilik ve kötülüklerimden çok bıktım… Bunların hepsi yoksunluk, kirlilik ve acınacak bir rahat düşkünlüğüdür, diyeceğiniz zamandır.
Benim adaletim ne ki?… Alev ve kömür olduğumu görmüyorum. Oysaki adil olan, alev ve kömür olur, diyeceğiniz zamandır.
Benim acımam nedir ki?… Acıma, insanları sevenin çakıldığı bir çarmıh değil midir? Oysaki benim acımam henüz bir çarmıha gerilmedi, diyeceğiniz zamandır. Böyle konuşuyor, böyle bağırıyor muydunuz? Ah sizin böyle bağırdığınızı bir işitebilsem! Günahınız değil, kanaatkarlığınız göklere haykırıyor. Günahınızın içinde bulunan cimriliğiniz göklere haykırıyor. Diliyle sizi yalayacak yıldırım nerede? Size aşılanması gereken cinnet nerede? Bakın, size üstinsan’ı öğretiyorum. O, bu yıldırımdır. O, bu deliliktir.”
Zerdüşt’ün sözleri bitince halktan bîri bağırdı: “İp cambazının sözlerini çok dinledik. 5imdi artık kendisini gösterin bize.” Bütün halk Zerdüşt’e gülüyordu; fakat bu sözlerin kendisine yöneldiğini sanan ip cambazı, İşinin başına geçti.
Halka şaşırarak baktı Zerdüşt. Sonra şöyle konuştu:
‘İnsan bir iptir ki hayvanla üstinsan arasına gerilmiştir. Uçurum üstünde bir ip. Tehlikeli bir geçiş, tehlikeli bir yolculuk, tehlikeli bir geriye bakış, tehlikeli bir ürperiş ve duraksayış, insanda büyük olan şey nedir? Bir amaç değil, bir köprü oluşudur, insanda sevilebilecek şey, onun bir geçiş ve bir batış sürecinde olmasıdır.
Ben o adamları severim; çünkü yaşamayı bilmezler. Ola ki batanlar olsun; çünkü onlar karşıya geçenlerdir.
Ben büyük küçümseyicileri severim; çünkü onlar saygıdır ve karşı kıyıya duyulan özlemin oklarıdır.
Ben o adamları severim; çünkü batmak ve kurban olmak için…..
