Yirminci yüzyılın tarihini hiç kimse bir başka dönemin tarihini yazdığı gibi yazamaz, çünkü hiç kimse, yaşadığı dönemi, sadece dışardan, ikinci -ya da üçüncü- elden, o dönemin kaynaklarından ya da daha sonraki tarihçilerin eserlerinden bildiği bir dönemi yazabildiği (ya da yazması gerektiği) gibi yazamaz.
Benim hayatım bu kitapta ele alınan dönemin büyük bir bölümüyle çakışıyor. Bu dönemin ilk gençlik çağımdan günümüze kadar geçen büyük bir bölümünde yaşanan toplumsal olayların bilincindeydim, yani bir bilimciden çok bir çağdaş olarak bu dönem hakkında görüşler ve önyargılar biriktirdim.
Tarihçi olarak taşıdığım profesyonel şapkanın altında, 1914’ten sonraki dönem üzerinde çalışmaktan kaçınmamın bir nedeni budur. Gene de başka sıfatlarla bu dönem üzerine yazmaktan kendimi alıkoyamadım.
Meslek hayatında denildiği gibi, “benim dönemim,” ondokuzuncu yüzyıldır. Artık 1914’ten Sovyet çağının sonuna kadar yaşanan Kısa Yirminci Yüzyıl’ı bir tarihsel perspektif içinde ele almanın mümkün olduğunu düşünüyorum, ancak ona, çok sayıda yirminci yüzyıl tarihçisinin biriktirdiği arşiv kaynaklarından küçük bir serpintiyi bir yana bırakırsak, bilimsel literatür bilgisi olmaksızın ulaşıyorum.
‘ Söz gelimi klasik antikite ya da Bizans İmparatorluğu tarihçisinin bu uzun dönemler sırasında, ve daha sonra yazılanları bilmesi gibi, tek bir kişinin, şimdiki yüzyılın tarih yazınını tek bir büyük dilde bile bilmesi, kuşkusuz, bütünüyle imkânsızdır.
Bununla birlikte benim bilgim, çağdaş tarih alanındaki kapsamlı tarihsel bilgi standartlan bakımından bile gelişigüzel ve parçalıdır. En çok yapabildiğim, özellikle zahmetli ve tartışmalı sorunlar literatürünü -söz gelimi, Soğuk Savaş’ın ve 1930’ların tarihini- gözden geçirmektir. Bu kitapta ifade edilen görüşlerin araştırıcı uzmanlığın ışığında makul olması, beni yeterince tatmin ediyor.
Aksi halde kuşkusuz başaramazdım. Bu kitapta tartışmalı görüşlerin yanı sıra cehaletimi sergilediğim bir çok sorun da vardır mutlaka. Bu kitap, bu nedenlerden ötürü, garip biçimde eşitsiz temellere dayanıyor.
New School for Social Research mezunlarına yirminci yüzyıl tarihi üzerine verilen derslerin gerektirdiği okumayla tamamlanan ve yıllarca süren kapsamlı ve çok yönlü okumaya ek olarak, sosyal antropologların “katılımcı gözlemci” ya da sadece dikkatli gezgin dedikleri ya da atalarımın pek çok ülkede kibbitzer diyebilecekleri türden biri olarak, Kısa Yirminci Yüzyıl’ın birikmiş bilgisine, anılarına ve fikirlerine sahibim.
Bu türden deneyimlerin tarihsel değeri, büyük tarihsel olayların içinde yer almaya ya da tarih yapanları veya önemli devlet adamlarını tanımaya ya da onlarla görüşmüş olmaya bağlı değildir.
Aslına bakılırsa, arada bir gazeteci olarak şu ya da bu ülkeye, daha çok Latin Amerika’ya yaptığım araştırma gezilerinin kazandırdığı deneyim devlet başkanlarıyla ya da karar alan kişilerle yapılan görüşmelerin çoğu kez verimli olmadığını ortaya koydu.
Çünkü bu türden insanlar halka hitap edecek şekilde konuşuyorlardı. Gerçekten aydınlatıcı olan insanlar serbestçe konuşabilen ya da böyle konuşmak isteyen kişilerdir. Bunların büyük olayların sorumluluğunu hiçbir şekilde taşımamaları tercih edilir.
Bununla birlikte, ister istemez kısmî ve yanıltıcı da olsa, insanları ve yöreleri tanımak bana çok yardımcı oldu. Bu yüzyılın üçüncü çeyreğinde meydana gelen toplumsal dönüşümün hıfcını ve ölçeğini görmenin en iyi yolu aynı kenti -Valencia ya da Palermo- otuz yıllık bir aradan sonra görmektir.
Çok önce yapılan bir görüşme sırasında söylenen ve saklanan bir şeyin anısı, çok açık olmayan nedenlerle, gelecekte kullanılabilir. Tarihçi bu yüzyıla bir anlam kazandırabiliyorsa, bu genellikle gözlem yapma ve anlatılanları dinleme sayesindedir. Bu yolla öğrenebildiklerimi okurlara aktarmayı umuyorum.
