İttihat ve Terakki’nin Son Günleri başlığıyla
kitaplaştırdığımız bu tefrika 30 Ocak 1937-18 Ağustos 1937 tarihleri arasında 181 bölüm halinde Akşam gazetesinde yayımlanmıştır. Kitapta Osmanlı Devleti’nin kaderine on sene hakim olan İttihat ve Terakki önderlerinin giriştikleri siyasi davayı hayata geçirmek üzere, dışa karşı bir bütün gözükürken; Birinci Dünya Savaşı’nın son yıllarında tehlikeli sonuçlar doğuracak ihtiras ve niyetlerden hareketle birbirlerine karşı vaziyet almalarını anlatır.
Talat Paşa ile Said Halim Paşa, Kara Kemal ile İsmail Canbulat arasında zaman zaman açığa çıkan çekişmeler; Talat, Enver, Cemal üçlüsünün aralarındaki güvensizliğin büyümesi; Sapancalı Hakkı başta olmak üzere “Fedailer” grubunun çeşitli eylemlere yönelmesi;
Enver Paşa’ya suikast girişimleri; ve nihayet sona gelindiğinde İttihatçı liderlerin kaçma planları yaptıkları sıralarda birbirlerine karşı çevirdikleri entrikalar ve daha bir çok konular elinizdeki kitapta yazarın ifadesiyle “en yanılmaz membalara, en sahih neşredilmemiş vesikalara başvurarak, bir devrin iç yüzü” açık ve sürükleyici bir anlatımla yazılmıştır.
_____
İÇİNDEKİLER
Mustafa Ragıp Esatlı’nın
Hayatı, Eserleri, Kişiliği
“İttihat ve Terakki’nin Son Devirlerinde Suikastlar ve
Entrikalar” Başlıklı Tefrikası Hakkında Söz Başlangıcı İnhilâlin önü nasıl alınır? Fedailer
Talat Bey’le Enver Paşa’nın Araları Açılmıştı
Enver Paşa’nın Korkusu İttihat ve Terakki Artık Bir Kaya Parçası Gibi
Sağlam Değildi
Fedailer İçin Ölüm Şartları Nelerdi’.’
Artık Bıçak Kemiğe Dayanmıştı Tenkil Lazım mı Değil mi?
Vaziyeti Nasıl Düzeltmeli?
Bütün İşler Bozuk Gidiyordu’?
Talat Bey’le Arkadaşları Kararlarını Verdiler ve…
Mağrur Tavırlı, Seyrek Sakallı Zat Kimdi?
Bu İfrat Derece Hürmetin Sebebi Neydi?
Sait Halim Paşa Kendi Vaziyetini Nasıl Düşünüyordu?
Sadrazama Göre Devlet Adamının Vasıfları
Sait Halim Paşa’nın Sadareti Niçin Muhafaza Ediliyordu?
Cesaret Göstermek İstemiş. Fakat…
Sait Halim Paşa, Bombardımandan Haberdar Değil!
Sadrazamı Nasıl Tehdit Ettiler?
“Yahya Efendi” İsminden Neden Bu Kadar Korkmuştu?
İşlerin Mesuliyeti Sait Halim Paşa’ya Nasıl Yükletiliyordu?
Birbirine Zıt Fikirdeki İnsanlar Bir Araya Gelmişlerdi
Hükümet ve Merkez i Umumî’den Hesap Soracaklarını
Sanıyorlardı Nihayet Ziller Çaldı ve…
Talat Bey Bütün İtiraz ve Tenkil Kapılarını Kapamıştı Derin Bir Sükût İçinde Rapor Okunmaya Başladı Harbe Girişimizin Sebepleri Anlatılıyor ve… Her Meseleye Temas Ediliyordu, Fakat… Koca Bir Kıta Anavatandan Ayrılıyordu… Tafsilat Vermemekte Mazurdular İaşe Meseleleri Halk Açlıktan Eziliyordu “Zafer i nihaî” Teraneleriyle Avunulamıyordu!
Bir Salâh Yolu Gösterilmiyordu
İttihat ve Terakki’nin Manevî Şahsiyetine Vurulan Darbe! Lütufa Karşı İtaat Bekleniyordu Kongreden Alkış İsteniyordu Fakat… Murahhaslar, Muzır Hisler Altında Kalacaklardı Talat Bey, Tehlikeli Havayı Dağıtmak İstiyordu
Talat Bey’in Bir İşaretiyle Hacı Adil Bey Kürsüye Çıktı Hacı Adil Bey, Devletin Harbe Girmesini Müdafaa Ediyor Hatip, Raporu Meth İçin Parlak Kelimeler Kullanılıyor,.. Kara Kemal’in İş Başına Getirilmesi Pek Yerinde İmiş! Harp Zenginliği Müdafaa Ediliyor Hacı Adil Bey’in Sözlerine İnanmamışlardı Söylemek Lâzımdı Fakat… Sükûtun Manası Ne İdi? Seferberlik Olunca… on Mütemadiyen Yükseliyordu Şehremaneti Tedbir Alıyor
Askerî Levazım Dairesi Havyara Bile El Koyuyordu Şehremaneti, Un Tedarikine Başlıyor Talat Bey, Romanya’da un Satın Alıyor Şehremininin Tedbirleri Bazı Planları Altüst Etmişti Şehremanetinin Tuttuğu Yolu Değiştirmesi Lazımdı “Bizim Unumuzu Alınız!” Romanya’daki Unlar Gelmiyor Çünkü… Hükümet Erkânı Cemil Paşa’ya İtimat Ediyorlardı Cemil Paşa’yı Uzaklaştırmak İsteyen Bir Zümre Vardı Dâhiliye Nazın, Şehreminine Söz Geçireceğini Sanıyordu “Ekmeğe On Para Zam Et!” Şeyhülislâm’ı Tahrik Ediyorlar Bir Abide Kapatılır mı? Enver, Cemal Paşalar, Cemil Paşa’nın Çekilmesine Razı Değiller.
Hayrı Efendi, İstifa Tehdidinde Bulundu
Cemil Paşa’nın Uğrunda Şeyhülislâm Feda Edilemezdi
Şehremini Aleyhindeki Cereyan Kuvvetlenmişti
Cemil Paşa’nın Çekilmeyeceğini Sanıyorlardı
Fakat İstifa Ediyordu
Talat Bey, Cemil Paşa’nın Gönlünü Alıyor
İsmet Bey Tayin Edilince…
İsmet Bey Ne Vaat Etmişti?
Artık Romanya’dan Alınan Un Mukavelesi Feshedilmişti
Hükümetin Belediyeye Verdiği Avanslar
Esnaf Cemiyeti’ne Devrediliyor Şekere de El Atmışlardı Vagon Ticaretinin Temeli Atılmıştı İsmail Hakkı Paşa, Kara Kemal Bey’e
İlk Darbeyi Vurmuştu Kara Kemal Neyi İtiraf Ediyordu? Un işlerinden Hayır Kalmayınca… Kazancı Paylaşmak İstemiyorlar Fiyatlar Düşünce Eldeki Şekeri Sakladılar Kara Kemal Bey Levazım Reisi’ne Mukabele Ediyor Gene Şekersizlik Baş Göstermişti Hem Kara Kemal Bey’in,
Hem de İsmail Hakkı Paşa’nın Taraftarları Memnundu Artık İşler Tıkırındaydı Artık Halk. Her Haksızlığa Boyun Eğiyordu Ekmek Dağıtma İşi de Kara Kemal’in Elinde
Hükümet ve Belediye Teşkilâtı Aciz mi idi? Nihayet Bir Banka Kurmaya Karar Vermişti Kara Kemal Bey, İsmet Bey’in Cenazesinde Ağlamıştı! Kara Kemal, İsmet Bey’in çekilmesini İstemiyordu Talat Bey Hiç Kimseye Danışmaksızın
Yeni Şehreminini Tayin Etti Yeni Şehremini. İaşe İşlerini Bizzat Eline Almak İsliyor Canbulat Bey, Tasavvurlarını Tatbik Edemeden Çekilmişti Canbulat Bey, Muavini Bekir Bey’e Azledince… Kara Kemal Bey’in Mümessili,
Cemiyetin İktisadî Siyasetinden Bahsediyor Canbulat Bey I lesap Veremeyeceğini Söylüyor “Çık Dışarı Be Herif!„”
Kara Kemal Bey, Canbulat Bey’in Azlini İsliyor Talat Bey, Dayak Hadisesiyle Alay Ediyor Nizamnamenin Hükümleri Büyük Bir Darbe Teşkil Ediyordu Şehremini, Kara Kemal’in şirketlerini de Kontrol Edecekti Şehremini, Ekmek İhtiyacı İçin Kanun Çıkartıyor Ahmet Rıza Bey’in Şiddetli Tenkitleri Üzerine… Kara Kemal’in Değirmenlerine El Koyacaktı Canbulat Bey, Bir İhtilâl Harekeli Hazırlıyormuş… Fakat Talat Bey’le Arkadaşları İnanmıyorlardı Şehremini, “Endaht Mahalleri”ni Niçin Açıyormuş? Maksat, Şehreminini İstifaya Mecbur Etmekti Hâlbuki “Endaht Mahalleri”ni Enver Paşa Açtırmıştı Canbulat Bey Kızmıştı ve…
Canbulat Bey Kimlerin Yanında Münakaşa Etmek
İsliyordu? Şehremini. Odadan İçeriye Girince… Canbulat Bey Bağırdı: “Sen Arlık Haddini Aslın!..” Bahaeddin Şakir Bey, Her İki Tarafı Teskin Ediyor Canbulat Bey: “Bu Alçak Bir İftiradır!” Diyor “Seni Bir Kaşık Suda Boğarım!” “Bana Bak Canbulat Ağzını Topla!” Artık Talat Beyde Kızmıştı… “Artık Ben, Çalışmayacağım, Çekiliyorum!” “Baha Şakir Araya Girmeseydi…” Talat Bey, Canbulat’a “Çok Fena Yaptın!” Diyor “Dedikoduyu Hariçte Aramak Lazım!” Talat Bey Hakikati Biliyordu Fakat… “Kemal’in de. Hepimizin de On Paramız Yok!” Talat Bey Cemiyete Karşı Beslenen İtimadın
Sarsıldığından Müteessirdi İttihat ve Terakki Kimlere İstinat Ediyordu? Bedri Bey Şehreminliğine Tayin Edilmişti Hami d Bey, Dedikoduları Merak Etmişti Talat Bey, Bütün Hakikatleri Anlatmıştı Bedri Bey Halkı Memnun Etmeye Çalışıyordu Ekmeğin Nefasetini Teinin Etmek Bahanesiyle… Kara Kemal, Neden Endişe Ediyordu? İaşe İşlerine Yeni İstikamet Verilmişti, Çünkü… Artık Açlık Herkesi Tehdit Ediyordu
Bedri Bey Artık Etrafını Memnun Etmeye Çalışıyordu
Sanayi Hareketleri Tamamıyla Durmuştu
Harp İçindeki Maarif Siyaseti
“Satılmış Hainler” Kimlerdi?
Hükümet “Sulh” Sözünden Korkuyordu
Harbin Kazanılması İçin Beslenen Ümit
Kongre Raporu Gayet Dikkatli Yazılmıştı
Harp Uzadıkça…
Talat Bey, Derin Endişeler İçinde…
İttihat ve Terakki İçin
En Büyük Tehlike Ne Zaman Çıkabilirdi? Vaat Edilmişti, Fedakârlık Bekleniyordu Nizamname Tadil Edilmiş, İntihap Yapılmıştı İstikbale Emniyetle Bakacaklardı Fakat… Birbirini Tarassut Eden İki Rakip Yakup Cemil Hadisesi Çok Müthiş Olabilirdi… Artık Enver Paşa’nın Serbest Hareketlerine Mâni Olacaktı Enver Paşa, Ortadaki Değişikliği Sezmemiş miydi? Talat Bey, Orduya Mensup Dostlar da Edinmeye Çalışıyordu Talat Bey’i Enver Paşa’ya Tercih Edenler Kimlerdi? Cevat Bey le Gayet Sıkı Dost Olmuştu Merkez Kumandanı, Hem Enver Paşa’yı,
Hem de Talat Bey’i Memnun Etmeye Çalışıyordu Talat Bey Enver Paşa”ya Karşı Müteyakkızdı Sadarete Geçmek Emdi İttihat ve Terakki Ricali Niçin Derhal Hükümete Geçmediler?
Artık İttihat ve Terakki Uzaktan Seyirci Kalamazdı
Avlonyalı Ferit şa’yı Devirdikten Sonra…
İttihatçılar Nazır Değil, Müsteşar Olmalıdırlar
Cemiyet, Nasıl Kabinelerle Memleketi İdareye Çalışıyordu?
“Babıali Baskınından Sonra…
Cemiyete Mensup Kaç Türlü Zümre Vardı?
Harici Sebepler de Vardı
Ne Hakkı, Ne de Hüseyin Hilmi Favalar Getirilemezdi
Çünkü… Sait Halim Paşa’dan Münasibi Yoktu Artık Ahval ve Vaziyet Değişmişti Artık Talat Bey İçin Her Şey Müsaitti… Sait Halim Paşa’yı Hidiv Yapacaklardı Sadrazam Olmak İçin Biraz Daha Bekleyecekti Enver Paşa, En Tehlikeli Zamanlarda Arkadaşlarını
Tecrübe Etmişti En Büyük Salâhiyetler Enver Paşa’nın Elinde İdi Enver Paşa’nın Aleyhindeki Propagandalara
Kim İştirak Ediyordu? Enver Paşa. Aleyhindeki Propagandadan Haberi Yoktu Yalnız Talat Bey’den Değil,
Cemal Paşa’dan da Çekinmiyordu Enver Paşa İnkisara Uğramıştı Her Türlü Suikasta uğrayabilirdi Fakat… Artık Müteyakkız Davranmak Lâzımdı Ancak İhtiyatlı Hareket Etmek Şartı Enver Paşa, Emniyet Tertibatı Almak İstiyordu
Merkez Kumandanı, Talat Bey’in
Enver Paşa Aleyhinde Bulunduğuna İnanmıyordu? Cevat Bey Niçin Endişe Etmişti? Yakup Cemil’i Kurtarmaya Çalışmıştı… Merkez Kumandanı Asayiş İşlerinde
Gayet Hassas Davranıyordu Enver paşa. Şikâyetlere Hiç Kulak Asmamıştı Gayet Hassasiyetle Hareket Ediyordu HenÜ2 Dinleneceği Sırada… Kadın Fotoğrafları Yüzünden Şiddetli Bir Emir… Müstantîk, Beyoğlu’na Doğru Çıktı ve… Divanı Harbe Ne Masumlar Sevk Edilmişti? Nihayet Hadise Kapanmıştı Robert Kolej’de Söylenen Nutukta Ne Vardı? İşe Merkez Kumandanlığı Müdahale Ediyor Şair “Doksan Beşe Doğru” Manzumesini Niçin Yazmıştı’ Müstantik, Takibata Lüzum Görmüyordu Çünkü… Tevfik Fikret Şiddetle Cezalandırılmalı İmiş! Ya İdam, Ya Kürek Cezası! Hükümet, Tevfik Fikret Aleyhine İleri Gidemezdi Poker Oyunundan Çıkarılan Mana Merkez Kumandanı,
Büyük Bir Hassasiyetle Çalışıyordu Fakat… Biraz Eğlenerek Keyiflenmek İçin… Birdenbire Bir El Silah Altı ve… “Cebimden Düştü ve Patladı…”
…
