Kaygılı Yıllar; Gizli Belgelerle Kurtuluş Savaşının Perde Arkası 1918-1923

Osmanlı topraklarında üstünlük, etki ve çıkar sağlamak için yarışan ve çatışan yayılmacı devletler, Büyük Savaş’tan yenik çıkan İstanbul Hükümeti’ne Mondros Bırakışması’nı dayatmışlardı. Amaç Anadolu’nun işgali ve Türklerin geldikleri bölgeye, Orta Asya’ya sürülmesiydi. Sevr Antlaşması’yla ise can çekişen Osmanlı Devleti’ne son darbenin vurulması planlanmıştı. Ancak Türk ulusal güçleri, korkunç bir tehdit oluşturan bu oldubittiye karşı halkı coşturarak direnişi başlatacaktı. Anadolu’da yaşanan bu kaygılı yılları, gizli İngiliz belgelerine dayanarak ele alan Salâhi Sonyel’in yeni araştırması, yakın tarihimize ışık tutuyor.

Önsöz

Günümüzde Amerika, Asya ve Avrupa’daki kimi devletlerin arşivlerinde araştırmacılara açılmış olan “gizli” belgelerin de ka­nıtladığı gibi, I. Dünya Savaşı başlamadan çok önce Almanya, ABD, Avusturya/Macaristan, İngiltere (Britanya), Fransa, İtalya ve Yunanistan gibi kimi arsız ve yayılıma devletler, Yakın ve Orta­doğu’da, özellikle Osmanlı devleti topraklarında üstünlük, etki ve çıkar sağlamak için birbirleriyle yarışıyor ve çatışıyorlardı.

Bu devletlerin tutkuları, Osmanlı devletinin henüz geliştirilme­miş olan geniş kapsamlı kaynaklarını sömürmeye; bu devleti kendi ekonomik ve politik etkileri altına almaya veya ilk fırsatta onu ken­di aralarında bölüşerek yok etmeye yönelikti. Onların bu bencil ve tehlikeli davranışlarını çekici yapan, Osmanlı devletinin İslam’ın halifelik makamını koruması, stratejik konumu ve başta petrol ol­mak üzere, çeşitli doğal kaynakları idi. Bu devletler, Osmanlı dev­letinin çeşitli kaynaklarını ele geçirmede o denli bir tutkuya kapıl­mışlardı ki, birbirleriyle yarışa girişmiş; savaşı bile göze almışlardı.

Bu konuyla ilgili olarak şu ilginç olay kaydedilebilir: 1918 yı­lı Ağustos ayında İngiltere Dışişleri Bakanı Arthur James Balfour, İngiliz İmparatorluğu’nun Savaş Kabinesi’nin dikkatini, “Irak’taki (Mezopotamya) petrol kaynaklarını ele geçirerek geliştirme ola­naklarına” çekmiş; bunun üzerine, Ingiltere’de Liberal Parti’nin de başkanı olan, Yunan hayranı ve Türk düşmanı Başbakan David Lloyd George şu yorumu yapmıştı: “Savaş sona ermeden önce Musul’a gitmeyi (onu ele geçirmeyi) desteklerim.”

Dünyanın en zengin petrol kaynaklarından birinin bulundu­ğu Musul ve bölgesi, Osmanlı devletinin hudutları içinde idi ve bu devletin itilaf Devletlerine karşıt olarak girişmiş olduğu savaşa son vermek için 30 Ekim 1918’de Mondros Bırakışması⁽³⁾ imzalanın­ca, General Ali Ihsan’ın (Sabis) komutası altındaki VI. Osmanlı ordusu tarafından savunuluyordu. Bu orduya karşı seferber edil­miş olan Ingiliz generali Sir William Marshall’in komutası altında­ki Ingiliz ordusu, Musul’u, bırakışmanın imzalanmış olduğu tarih­ten üç gün sonra işgal etmişti.

Ingiliz yazarlarından William Stivers’e göre, “böylece, bu işgal, Ingiltere’nin Ortadoğu’yu egemenliği altına alması çabalarının son aşamasını oluşturmuştu.”⁽⁴⁾ Gerçi, I. Dünya Savaşı’ndan çok ön­ce, 19. yüzyılda ve hatta daha önceleri, yayılımcı ve istismarcı baş­lıca Hıristiyan devletler, kendi politik, ekonomik ve stratejik çıkar­larını sağlamak için Osmanlı topraklarına gezgin, misyoner ve dip­lomat kılığında ajanlar göndermeye başlamış; çok geçmeden Rum, Ermeni, Süryani, Yahudi, Kürt ve hatta kimi Türk toplumlarının çıkar düşkünü önderlerini çelerek kendi amaçları için kullanabi­leceklerini saptamış; bu toplumları etkilemek için, onlar arasında­ki din düşmanlığı ve kıskançlıktan yararlanarak, onları, ekonomik yararlar, koruma, insan haklan ve sonuçta özerklik ve hatta bağım­sızlık sözleriyle aldatmışlardı.

Bu yayılgan devletlerin Osmanlı azınlıklarının kimi önderleri­ni aldatmak amacıyla onlara vermiş oldukları sözlerin çoğu sahtey­di, çünkü bu devletler, Osmanlı devletindeki azınlıklarla değil, on­ların üzerinde yasadıkları topraklarla, bölgeler ve doğal kaynaklar­la ilgileniyorlardı. Buna karşın, bu azınlıkların kimi dar görüşlü, bencil ve çıkar düşkünü önderleri, özellikle Ermeni, Rum, Süryani ve Kürt aşırılar ve aktivistleri, güçlü devletlerin sözlerine kanmış ve kasten veya bilgisizce davranarak, bu devletlerin Osmanlı dev­letini bölme davranışlarında onlara alet olmuş; bunun sonucu ola­rak Osmanlı devleti ve özellikle Anadolu halkları büyük bir felake­te uğramıştı.

Milyonlarca masum insanın hayatına mal olan bu kanlı dünya savaşı sonunda ittifak (Merkez) devletleri, itilaf (Bağlaşık) devletle­ri tarafından yenilgiye uğratılmış ve Osmanlı devleti, feci Mondros Bırakışması’nı imzalamak zorunda kalmıştı. Galip güçler, bırakış­manın kimi çapraşık maddelerinden yararlanarak veya bırakış­mayı kendi çıkarları açısından yorumlayarak, Osmanlı devletin­deki kilit noktalan işgal etmeye başlamışlardı; oysa bu bölgelerde yaşayan halkın üstün çoğunluğu Türk ve öteki Müslümanlardan oluşuyordu. Böylece, Boğazlar İstanbul, İngiliz ve Fransız askerle­ri tarafından işgal edilmiş; Italyan askeri güçleri Antalya’ya çıkar­ma yapmış; Fransız askerleri Kilikya’yı (Çukurova) ele geçirmiş; bir süre sonra da Yunan askerleri Aydın (İzmir) ilini istila etmiş; Batı Trakya Yunanistan’ın denetimi altına girmiş; Fransız askerleri Doğu Trakya’yı, İngiliz askerleri Musul’u işgal etmişlerdi. Bu işgal­ler, Anadolu’nun kalbini oluşturan bölgelere de yavaşça yayılmaya başlamıştı. Görünüşte, Müttefik devletler, yıllarca süregelmiş olan ve yine kendilerinin yaratmış oldukları “Doğu Sorunu”nu kökten çözümlemeyi ve Türkleri kendi ülkelerinden kopararak, geldikleri­ni iddia ettikleri Orta Asya’ya sürmeyi amaçlamışlardı.

Dünya savaşı sonlarında Osmanlı devleti ölüm yatağında can çe­kişiyordu. Bu devlet, Avrupa’daki bölgelerine ek olarak Arabistan, Filistin ve Suriye gibi ülkeleri yitirmekle kalmamış; Müttefiklerin, Türklüğü imha edici son darbesini beklemeye zorlanmıştı. Bu dar­be, 10 Ağustos 1920’de Türklere zorla kabul ettirilecek olan ve Türk yurdunu arsız devletler arasında bölen Sevr Antlaşması’yla gerçek­leşecektir. Ancak Türk ulusal akımının, Türkiye’nin ve Türklüğün varlığına korkunç bir tehdit oluşturan bu tehlikeye karşı Türk ulu­sunu nasıl coşturarak harekete geçirdiğini kanıtlayan çeşitli Türk ve yabancı belgeleri aşağıdaki sayfalarda izleyeceğiz.

Osmanlı Devletinin Parçalanışı

Dünya Savaşı ve Gizli Antlaşmalar

ittifak Devletlerinin  müttefiği olarak 1. Dünya Savaşı’na gir­mek zorunda kalmış olan Osmanlı devleti, İtilaf Devletleri (Müttefikler), özellikle İngiltere tarafından yenilgiye uğratılmış, 30 Ekim 1918’de Mondros Bırakışmasını imzalamak zorunda kal­mıştı. Balkan savaşları sırasında yıpranmış olan Osmanlı devleti, dünya savaşından bitkin bir halde çıkmış; başkaları için savaşmak­tan usanmış olan Anadolu Türk’ü, anlamını yitirmiş olan çürük bir imparatorluğa bağlanıp kalmanın boşuna olduğu acı gerçeğiy­le karşı karşıya kalmıştı. Osmanlı devleti ve Arap illeri arasında son bağı oluşturan din bile birleştirici gücünü yitirmişti. Son Osmanlı Sultan Halifesi VI. Mehmed Vahideddin cihat ilan etmiş olduğu halde, Müslüman Araplar, padişaha karşı ayaklanarak Hıristiyan İtilaf Devletleriyle birleşmişlerdi. Bu devletler, Osmanlı devletine karşı girişmiş oldukları savaşta Hintli Müslümanları kullanmaktan geri kalmamışlardı.

“Galip devletler arasında emperyalist yayılma tutkusunu diz­ginsiz bırakmış olan” bu dünya savaşı ve sonucunda, Anadolu Türkleri, şu gerçek ve feci durumla karşılaşmışlardı: Anadolu, de­ğeri biçilmez bir hâzineydi. Bu nedenle, Atina, Berlin, Londra, Paris, Petrograd, Roma ve Viyana’daki emperyalistler bu hâzine­ye göz dikmiş; itilaf Devletleri, 1919 yılında, “savaş günlerinde im­zalamış oldukları gizli antlaşmalara ve istila hakkına” dayanarak bu ganimetleri ele geçirmek için harekete geçmişlerdi. Türk düş­manı İngiliz yetkililerinden Harold Nicolson, savaştan sonra ya­yımlanmış olan yapıtında şu yorumu yapmıştı: “Parçalanmış olan Osmanlı İmparatorluğu, güçsüz olarak ayaklarımızın altında yatı­yordu. Onun payitahtı ve halifesi, toplarımızın insafında idi.”

Dünya savaşı günlerinde Müttefiklerce imzalanmış ve bazıları Bolşevikler tarafından açıklanmış olan gizli antlaşmalar, Osmanlı devletini ortadan kaldırmak gayesini güdüyordu. 1915 yılı Mart/ Nisan aylarında İngiltere, Fransa ve Çarlık Rusya’sı arasında Londra’da imzalanmış olan İstanbul Antlaşması’yla itilaf Devletleri, savaşta muzaffer olurlarsa, İstanbul’la Boğazların Rusya’ya verilme­sini kabullenmiş; 26 Nisan 1915’te İtilaf Devletleriyle İtalya arasın­da imzalanmış olan Londra Antlaşması’yla, “Türkiye’nin Asya’daki topraklarının kısmen veya tüm olarak bölünmesi durumunda… Antalya iline bitişik Akdeniz bölgesinde İtalya’ya bir pay verilme­sini” kabul etmiş; 16 Mayıs 1916’da imzalanmış olan Sykes-Picot Sözleşmesi, Osmanlı devletinin Ingiltere, Fransa ve Çarlık Rusya’sı arasında bölünmesini olanaklı kılmış; 17 Nisan 1917 tarihli “Saint Jean de Maurienne” uzlaşmasıyla İtalya’nın Anadolu’daki hak id­diaları belirlenmiş; Aydın ve İzmir’in İtalya’ya verilmesi kabul edilmişti.

Gerçekte bu gizli antlaşmalar, İtilaf Devletlerinin savaş amaçla­rını sağlamalarına engeldi. İngiltere Başbakanı David Lloyd George,

Ocak İ918’de verdiği söylevde şunları belirtmişti: “… Türkiye’yi başkentinden ve nüfusunun çoğunluğu soy açısından Türk olan Anadolu ve Trakya’daki zengin ve şanlı ülkelerinden yoksun bırak­mak için savaşmıyoruz… Türk soyunun yaşamakta olduğu ülkede, Türk Imparatorluğu’nun başkenti İstanbul olmak üzere devamına engel olacak değiliz…” ABD Başkanı Woodrow Wilson, 8 Ocak 1918’de ABD Kongresinin karma oturumunda yaptığı konuşma­da, kendi devletinin savaş amaçlarını şöyle açıklamıştı: “Şimdiki Osmanlı İmparatorluğunun Türk ülkelerinin egemenliği güven­lik içinde sağlanmalı, ama hâlâ Türk yönetimi altında olan öteki unsurların yaşamı kesinlikle özerklik yönünde her türlü engelden arındırılmalı ve onların gelişmelerinin sağlanması güvence altına alınmalıdır.. .” Öte yandan Fransızlar da, 6 Eylül 1917’de Fransa Başbakanı ve 27 Aralık 1917’de Dışişleri Bakanı vasıtasıyla savaş amaçlarını açıklamış; Fransa’nın istila amacı gütmediğini; “kö­le yaşamı süren Doğu halklarına, kendi kaderlerini kararlaştırmak hakkını verecek uluslar ilkesi için savaştıklarını” belirtmişti.

Bu gizli antlaşmalar, Müttefikler arasında ayrılıklar yaratmış­tı. ABD’nin devlet adamlarından Albay House, 28 Nisan 1917’de Ingiltere Dışişleri Bakanı Arthur James Balfour’la görüşürken, Osmanlı devletinin bölünmesinin “büsbütün kötü” bir davra­nış olacağını ve “gelecekte yeni bir savaşa yol açacağım” söylemiş; ancak Balfour’un kulakları bu uyarıya kapalı kalmıştı. Güney Afrika’nın Başbakanı General Jan Smuts da, Ingiltere kralı ve Savaş Kabinesinin dikkatine sunulmak üzere hazırlamış olduğu 3 Aralık 1918 tarihli memorandum’da (muhtıra) şöyle diyordu: “…Yıkıcı Sykes-Picot Anlaşmasında onu (Fransa’yı) Türk emlakinin başlı­ca varisi yapmış bulunuyoruz. Bu anlaşmada ve onun doğal bir bö­lümü olan gülünç Italyan dileklerinde, ben, Avrupa’nın gelecek­te karşılaşacağı güçlüklerin nüvesini görüyorum. Bizi bu ümitsiz ve hatalı politikadan kurtaracak her türlü önlemin denenmesi ge­rektiği görüşündeyim… Sykes-Picot Anlaşması, açıkça beyan et­miş olduğumuz tüm ideal savaş amaçlarımıza skandal oluşturacak kadar karşıttır ve (ABD) Başkanı (Woodrow) Wilson’un destek­lediği politikayı doğrudan doğruya yadsımaktadır… Bu ganimet (Osmanlı devleti) konusunda galipler arasında bir kapışma olursa, dünyanın geleceğine ümitle bakılamaz.”

Bu sıralarda bazı Türklerin görüşünce, yıkılmak üzere olan bir imparatorluğa takılıp kalmak ve kimi devletlerin savı için savaşmak yararsızdı. Osmanlı devletinin Müslüman illeriyle kendi arasında­ki en son bağlantı bile kopmuştu; çünkü Sultan-Halife’nin cihat çağrısına karşın, imparatorluğun yaklaşık olarak tüm gayrimüs­lim illeri padişaha karşı isyan ederek Hıristiyan itilaf Devletleriyle suç ortaklığı (işbirliği) yapmışlardı. Gerçekte, Osmanlı devleti, Ingiltere’nin hizmetinde olan Hindistanlı Müslüman askerler ta­rafından yenilgiye uğratılarak işgal edilmişti. Sonuçta Türk, uykudan uyanarak şu gerçeği anlamaya başlamıştı: Kendi ulusal yurdu­nun hudutlarını korumak yerine, yurdundan uzakta olan Yemen veya Arabistan’daki kutsal yerler için savaşmak boşuna idi, çünkü, İngiliz yazarlarından Arnold Toynbee’nin de belirtmiş olduğu gibi, “Osmanlı’nın Türk olmayan yabancı illeri Türkiye’nin boğazında bir ilmik olmuştu.”

Savaş boyunca korkunç yoksulluk içinde yurtları için can­larını feda eden Türk erleri, bu duruma dayanamayarak geri çe­kilmek zorunda kalmışlardı. Bu nedenle, o sırada yönetimde bu­lunan ittihat ve Terakki Partisi, bir bırakışma sağlamak amacıyla Müttefiklere başvurmak zorunda kalmıştı. Daha önce de Sadrazam Mehmet Talât Paşa, Müttefik devletlerin barış koşullarını öğren­mek amacıyla Avrupa’ya ajanlar göndermişti. Osmanlı yetkilile­ri, Müttefikler erken barış yapılmasını kabullenirse, onlara, barış koşullarının sadece savaşı durdurmak konusunu kapsayacağına ve Osmanlı yönetimiyle ordusunun olduğu gibi kalacağına inanıyor­lardı. Ancak İngiltere ile Fransa onların bu koşullarını kabullen­meyince; ABD Başkanı Woodrow Wilson’un 14 ilkesine dayana­rak selfdeterminasyon (kendi yazgısını saptama) hakkı sağlayabilir ümidiyle Wilson’un arabuluculuğuna başvurmayı düşünmüşlerdi, çünkü onun, Müttefiklerinden daha az arsız ve daha onurlu olaca­ğını sanmışlardı; ama hata etmişlerdi.

Padişah Vahideddin de, 4 Ekim 1918’de, kendi ajanı olan Rüştü Bey’i, İsviçre’nin başkenti Bern’de bulunan ve daha sonra Ingiliz yüksek komiseri olarak İstanbul’a atanacak olan Sir Horace Rumbold’la görüşmeye göndermiş; şu barış koşullarını gizlice öne sürmüştü: “Osmanlı devletiyle ayrı barış yapılırsa; Almanya’ya kar­şı Ingiltere ile ittifak kurulursa; Hicaz, Filistin ve Mezopotamya’da (Irak), padişahın egemenliği altında, Ingiltere’nin 1882’den beri uygulamakta olduğu sistem gibi yönetim gerçekleşirse; Ingiltere, Mahmut Muhtar’ın önderliği altında, çoğu Osmanlı ordusun­dan kaçak olanlarla yeni bir ordunun kurulmasına yardımcı ola­cak; bu ordu, Ingiliz askeri güçleriyle birlikte İstanbul’a yürüyerek ittihat ve Terakki Partisi’ni yönetimden düşürecektir. Ondan son­ra, Osmanlı illerinde Ingiliz denetimi altında anayasa devrimi ya­pılacaktır… Ayrıca, Osmanlı devletine karşı Arapları isyana sevk etmiş olan Haşimilere karşı tüm Arabistan’ı yönetimi altına alma­da Abdülaziz lbni Suud’la işbirliği yapılacak; Türk-Bulgar hudu­du, 1912’de olduğu gibi Osmanlılar lehinde düzeltilecek; Türkler, Anadolu sahillerine yakın Ege Adalarina yeniden sahip olacaklar­dır.” Ancak Vahideddin’in bu hayali gerçekleşmemişti.

Bu sırada, dünya savaşı ve sonrası, “yenenler” (muzafferler) arasında emperyalizm çılgınlığını dizginsiz bırakmıştı. Anadolu zengin kaynaklara sahip bir ganimetti. Bu nedenle Berlin, Paris, Petrograd, Roma, Atina ve Viyana’daki emperyalistler bu ganimete göz dikmişlerdi. Dolayısıyla, itilaf Devletlerinin, “gizli antlaşmala­ra ve istila hakkına” dayanarak 1919 yılında bu ganimeti ele geçir­mek için davranışa geçmiş olmalarına şaşmamak gerekir. Ingiliz yazarlarından Toynbee ve Kirkwood’un da kaydetmiş oldukları gibi, “güçlü devletler, Türkiye’nin eşiğinde sinsice dolaşıyorlardı, çünkü Türkiye doğal olarak zengin bir ülkeydi; emperyalizm ise aç gözlüydü.”

Müttefik Devletlerin Amaçları

İtilaf Devletlerinin sözde savaş amaçlarına yalnız Türkler de­ğil; Ermeniler, Rumlar, Kürtler ve Araplar da inanmışlardı. Bu amaçlar, yenilgiye uğratılmış olanlar arasında sahte bir izlenim ya­ratmıştı. Türkler, İtilaf Devletlerinin merhametle davranacakları­na inanmış; Başkan Wilson’un demeçlerini verilen bir söz olarak saymış; 30 Ekim’de Mondros Bırakışmasını imzalamışlardı; oy­sa savaşı sürdürebilecek güçleri vardı.  Sadrazam Ahmet izzet (Furgaç) Paşa da Osmanlı Mebusan Meclisi’nde yaptığı konuşma­da şunu belirtmişti: “Amerika devlet başkanı tarafından açıklanmış olan, hak ve adalet esaslarına dayalı bir barışı içtenlikle kabul ede­ceğiz.” Halide Edip’e (Adıvar) göre, “Türkiye’de Müttefiklerin manevi üstünlüğüne inananlar, adalet, halkların hakları vb. gibi görkemli sözlerin bu ülkeye (Türkiye’ye) uygulanmayacağını göre­meyecek kadar kör değillerdi. Buna karşın, Başkan Wilson’un gös­terişli bir şekilde açıklanmış olan 14 Prensibi ve galipler de dahil, tüm halkların savaş yorgunluğu, Türklerin kesinlikle çoğunlukta oldukları bölgelerde rahat bırakılmalarını gerektiriyordu. ”

Mustafa Kemal (Atatürk) de, Ankara’ya varışının ertesi günü (28 Aralık 1919) kendisini ziyaret eden Ankara’nın ileri gelenleri­ne, Başkan Wilson’un, Türkiye’nin yaşam ve yazgısını güvence al­tına alan 12. prensibini İtilaf Devletlerinin uygulamaktan kaçındık­larını söylemişti. İngiliz yetkililerinden Harold Nicolson’un de­yimiyle, Müttefiklerin önderleri, “… düşmanlarımız üzerinde aza­mi baskı kullanmak; ancak dostlarımıza sınırsız selfdeterminasyon (kendi yazgısını saptama) isteğinde bulunmak hakkını vermek su­retiyle iki formülü (yetki ve rıza formüllerini) birleştirmeye çalış­mışlardı. ”

Buna karşın, başta Halide Edip ve gazeteci Ahmet Emin (Yal­man) olmak üzere, İstanbul’daki tanınmış Türk aydınlar, yazar, öğ­retmen ve hukukçular, 1918 yılı Aralık ayında ^aWilson Prensipleri Cemiyeti”ni kurarak, Başkan Wilson’un 12. prensibini ve özellik­le selfdeterminasyon ilkesinin uygulanmasını sağlamaya çalışıyor­lardı. Türk basını da, Wilson’un 12. prensibini her gün ön sayfa­larında yayımlayarak Amerikalılara, vermiş oldukları sözü hatırlat­mayı ihmal etmemişti.

Ancak, Yunan tarihçilerden Spiros V. Markezinis’e göre, ABD’nin dünya savaşına girdiği tarihe kadar bu savaş “emperyalist amaçlara” dayanıyordu. Onun görüşünce, Başkan Wilson’un pren­sipleri içtenlik ve iyi niyetle öne sürülmüş olmakla birlikte gerçek­ten çok uzaktı. Müttefiklerin savaş amaçları yalnız Türkler tara­fından değil, Ermeniler, Rumlar, Kürtler, Süryaniler ve Araplarca da ciddiye alınmıştı.

Türkler, İtilaf Devletlerinin kendilerine yumuşakça davrana­caklarına inanmış; Başkan Wilson’un demecini ümit verici söz ola­rak algılamış; 30 Ekim 1918’de Mondros Bırakışması’nı imzalamak zorunda kalmışlardık.

Bu gelişmeler yer alırken, 13 Ekim 1918’de, Mehmet Talât Paşa’nın sadrazamlığı altındaki İttihat ve Terakki Kabinesi yöne­timden çekilmiş; bir gün sonra Mareşal Ahmet İzzet Paşa başkan­lığında yeni ama geçici bir kabine kurulmuş; bu kabineye, Wilson prensipleri doğrultusunda barış görüşmeleri yapma yetkisi veril­mişti. Ancak İttihat ve Terakki Cemiyeti mebusları Osmanlı Mebusan Meclisi’nde çoğunluğu oluşturmayı sürdürmüşlerdi. İttihatçı yönetimin ortadan kalkmış olması, İttihatçı korkusunun hafiflemesine neden olmuş; bırakışmanın imzalanması üzerine, İstanbul’da dernek ve parti kurma faaliyetleri yoğunlaşmıştı, öte yandan azınlıkların taşkınlıkları başlamış; İstanbul ve İzmir’de ki­mi binalara Müttefik devletlerin bayrakları asılmıştı. 1 Kasım’da İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin son kongresi İstanbul’da oturum­larına başlamış; İttihatçılar, kongrenin son oturumunun yapıl­dığı 5 Kasım’da partiyi feshetmek ve “Teceddüt Partisi” adı al­tında yeni bir örgüt kurma kararını oybirliğiyle almışlardı. Kimi kaynaklara göre iki gün önce (2/3 Kasım Cumartesi/Pazar akşa­mı) ; kimi kaynaklara göre de üç gün sonra (8 Kasım akşamı); Türkiye’yi dünya savaşına sürüklemekle suçlanan ittihat ve Terakki Cemiyeti’nin 3 önderi Talât, Cemal ve Enver paşalarla en yakın iş­birlikçileri, “U67” sayılı Alman denizaltısıyla, büyük gizlilik içinde İstanbul’dan kaçmışlardı.

Kasım’da İngilizlerle Fransızlar Çanakkale Boğazı’nı işgal et­meye başlamış; 7 Kasım’da işgal ordularının öncüleri İstanbul’a girmişlerdi. Ertesi gün, Ingilizlerin taleplerini yerine getirmeyen Sadrazam Ahmet izzet Paşa, kabinesinde kimi İttihatçılara görev verdiği gerekçesiyle, padişahça görevinden çekilmeye zorlanmış; 11 Kasım’da Ahmet Tevfık (Okday) Paşa kabinesi yönetime geçmiş­ti. iki gün sonra (13 Kasım’da) Ingiliz, Fransız, Italyan ve Yunan savaş gemilerinden oluşan 61 parçalık büyük filo İstanbul’a ulaş­mış; Beyoğlu Hıristiyanlarının çılgınca gösterileriyle karşılanmış­tı.  15 Kasım’da Müttefiklerin savaş gemilerinden karaya çıkan askerler, Türklerce boşaltılmış olan İstanbul Boğazı’nın iki yaka­sındaki istihkâmları işgal etmiş; 3.500 kişilik işgal gücü karaya çık­mıştı. Bu tarihten sonra Fransız, Italyan ve daha çok Ingiliz….