Her insanın hayalleri vardır. Bir tarihçi olarak benim de en büyük hayallerimden biri Osmanlı tarihi ile ilgili önemli eserlerin, seyahatnamelerin, elçi raporlarının Türkçe’ye kazandırılmasıydı. Cumhuriyetin ilk yıllarında yabancı dillerdeki eserlerin çevrilmesi gerektiğinin farkına varılmış ve çeşitli devlet kurumları tarafından birçok eserin Türkçe çevirisi yayınlanmıştır.
Ancak bu uzun ömürlü olmamış, daha sonraki yıllarda devlet kurumları genellikle sipariş usulüyle değil de kendilerine gelen eserleri basmakla yetinmişlerdir. Özel yayınevleri de fazla getirisi olmayan tarihle ilgili bu tür eserlerin yayınına rağbet etmemişlerdir.
Bu yüzden de araştırmalar daha çok Osmanlı kaynaklarına dayanılarak yapıldığı için eksik olmuştur. Yaklaşık 15 yıl önce, Osmanlı tarihçiliğinin en önemli isimlerinden Prof. Dr. Halil İnalcık’ın araştırmaları sayesinde tanıdığım Nicolea Jorga’nın 5 ciltlik Geschichte des Osmanischen Reiches (Gotha 1908-1913) ve Johann Wilhelm Zinkeisen’in 7 ciltlik Geschichte des Osmanischen Reiches in Europa (1840-1863) isimli Osmanlı tarihlerinin Türkçe’ye çevrilmemiş olmalarının büyük bir eksiklik olduğunun farkına varmıştım.
Bu iki Osmanlı Tarihi yazılırken bizim haberdar olmadığımız ve ulaşmamızın çok zor olduğu kaynaklar kullanılmıştı. Konuştuğum bütün hocalarım ve meslektaşlarım da bu iki önemli Osmanlı tarihinin çevrilmemesinin büyük eksiklik olduğunu, ancak mevcut şartlarda da yayınlanmalarının bir hayal olduğunu söylüyorlardı.
Bu durum Türk tarihçiliğinin bir ayıbıydı ve ortadan kaldırmak için de bir gayret gösterilmiyordu. Sadece Jorga’nın Osmanlı tarihinin 5. cildi rahmetli Prof. Dr. Bekir Sıtkı Baykal tarafından Türkçe’ye kazandırılmıştı. Türk Tarih Kurumu diğer ciltleri de Türkçe’ye kazandırmak için teşebbüste bulunmuş, iki cildi Türkçe’ye çevrilmiş ama yayınlanmamıştı.
Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi’ne durumu sordurduğumuzda Türkçe’ye çevrilen iki cildin de yerinde mevcut olmadığını öğrendik. Yeni baştan bir tercüme yaptırılması gerekiyordu. Yıllarca devlet kurumlarına, birçok özel yayınevine Jorga’nın eserinin Türkçe’ye çevirisinin yapılmasının gerektiğini ve elimden gelen yardımı yapacağımı söylememe rağmen bu işe yanaşan olmadı.
Jorga’nın 5 ciltlik, Zinkeisen’in de 7 ciltlik muazzam eserlerinin Türkçe’ye çevrilmesinin oldukça zahmetli olmasından dolayı bütün teşebbüslerim yarım kalmıştı. Büyük meblağda paranın uzun süreli olarak bir karşılık alınmadan harcanması, iyi mütercim ve redaktör bulmanın zorluğu yayınevlerini bu işten uzak tutmuştu.
Değerli arkadaşım Prof. Dr. Cemal Yıldız, 2003 yılında çok iyi bir mütercim tanıdığını ve yayınlanmasını istediğim eserleri tercüme edebilecek evsafta birisi olduğunu söylemişti. Cemal Yıldız’ın tanıştırdığı Nilüfer Epçeli, hem meraklı hem çalışkan hem de iyi tercümeler yapan birisiydi. Mütercimi bulmuştuk, sıra yayınevini bulmaya gelmişti.
2003 yılı ilkbaharında yayın hayatında daha yeni olan Yeditepe Yayınevi sahibi değerli dostum Mustafa Karagüllüoğlu’na Jorga’nın Osmanlı Tarihi’nin çevirisinin yapılması gerektiğini, iyi bir mütercimi de tanıdığımı söylediğimde aldığım cevap beni şaşırtmıştı.
Daha önce Yeditepe Yayınevi ile kıyaslanmayacak büyüklükte yayınevleri ile konuştuğumda hiçbirisi buna cesaret edememişti. Ancak Mustafa Karagüllüoğlu, benim içinde olduğum her işe gireceğini söyleyerek Jorga’nın eserinin çevirisini yayınlayacağını söylemişti.
Mustafa Karagüllüoğlu’na Osmanlı tarihçiliği için böylesine önemli bir eserin yayınını sağladığı için bütün tarihçiler adına teşekkür ediyorum. Yaptığı hizmet unutulmayacaktır. 2003 yazının başlarında başlayan tercümeyi değerli mütercimimiz Nilüfer Epçeli belirlediğimiz zamanda bitirdi. Başlangıçta Jorga’nın Osmanlı Tarihi’nin ilk dört cildini tercüme etmeyi, beşinci ciltte de ailesinden izin alarak Bekir Sıtkı Baykal tercümesini kullanmayı düşünmüştük.
Ancak daha önce çevirisi yapılan beşinci cildi incelettiğimizde tercümede çeviri yanlışları bulunduğunu gördük ve beşinci cildi yeni baştan tercüme ettirdik. Daha önceki tercüme ile Epçeli çevirisi karşılaştırıldığında aradaki fark görülecektir.
Biz sadece iki örnek vereceğiz: Baykal çevirisinde İşkodra Paşası, Üsküdar Paşası; Dizbağı Nişanı da Bahçe Nişanı olarak çevrilmiştir. Jorga’nın Osmanlı Tarihi’nin Türkçe’ye kazandırılmasında baş aktörlerden biri olan ve çalışkanlığıyla tercümeyi zamanında bitiren değerli mütercimimiz Nilüfer Epçeli’ye ne kadar teşekkür etsek, emeklerinin karşılığını ödeyemeyiz.
Değerli arkadaşım Cemal Yıldız’a da iyi bir mütercimle tanışmama vesile olduğu için teşekkür ediyorum. Tercüme elimize geldikten sonra bu eserin yayını boyunca destekleri ve heyecanlarıyla bana yorgunluğumu unutturan iki değerli meslektaşım Ahmet Önal ve Uğur Demir’in yardımlarıyla ilk düzeltmeler yapıldı. Jorga’nın eserinde birçok isim ve terim Almanca’daki kullanılan şekillere çevrildiği için oldukça uğraşmak gerekti.
Yer isimleriyle, şahıs isimlerini ve terimleri elimizden geldiği ölçüde Türkçe’de kullanılan hale getirdik. Ahmet Önal ve Uğur Demir’in gayretleri olmasaydı yayına hazırlanması sırasında zaman zaman oldukça yorulduğum bu tercümenin neşri oldukça gecikirdi ve birçok yanlışı düzeltemezdim.
Her iki meslektaşıma da gayretleri ve heyecanları için teşekkür ediyorum. İlk düzeltmeleri yaptıktan sonra Osmanlı tarihiyle ilgili yapmak istediğim her faaliyette desteğini gördüğüm değerli hocam Prof. Dr. Feridun Emecen ilk dört cildi okuyarak birçok eksikliğimizi düzeltti.
Prof. Dr. Feridun Emecen’in desteği bu tercümenin yayınlanmasında önemli rol oynamıştır, kendisine teşekkür ediyorum. Tercüme belli ölçüde yayınlanacak duruma gelmişti ama işler bitmemişti, metnin bir de Almanca’dan kontrol edilmesi gerekiyordu.
Değerli hocam Prof. Dr. Kemal Beydilli ricamızı kırmadı ve aylarca yoğun bir mesai sarfederek tercümeyi aslıyla karşılaştırıp yanlışları düzeltti ve çok iyi bir tercümenin ortaya çıkmasını sağladı. Kendisine ne kadar teşekkür etsek azdır. 2004 Ekim’ine gelindiğinde tercüme yayına hazır hale gelmişti, ancak iyi bir dizin yapılması gerekiyordu.
Burhan Maden, Uğur Demir, Ahmet Önal, İlhan Gök ve Haşim Şahin’in gayretleriyle aylarca süren bir uğraştan sonra indeks bitirildi. Burhan Maden’e, İlhan Gök ve dizinin hazırlanmasında aylarca yardımını gördüğüm değerli meslektaşım Haşim Şahin’e teşekkür ediyorum. Eserin mizanpajını ve kapaklarını yapan Medine Efe defalarca sabırla tashihlerimizi girip, bizimle birlikte iki yıl boyunca Jorga çilesi çekti.
Emekleri için kendisine teşekkür ediyorum. Değerli hocam Prof. Dr. Halil İnalcık’a, Jorga’nın eseri için bir giriş yazıp yazamayacağını sorduğumda, yoğun programına rağmen bizi kırmayıp, Türk tarihçiliğinin büyük bir ayıbını ortadan kaldırdığımızı söyleyerek Nicolae Jorga’nın hayatını ve eserlerini kaleme aldı.
Yazdığı kitap ve makalelerle Osmanlı tarihçiliğinde yeni sayfalar açan değerli hocam Prof. Dr. Halil İnalcık’a teşekkür ediyorum. Yine yardımları için değerli meslektaşım Dr. Bülent Arı’ya ve Nicolea Jorga’nın hayatı ve eserleri hakkında bize bilgi gönderen Prof. Dr. Mihai Maxim’e de teşekkür etmek benim için bir borçtur.
Eserin çevirisi sırasında Jorga’nın yazdıklarını eksiksiz bir şekilde Türkçe’ye kazandırmaya gayret ettik. Jorga’nın, verdiği bilgilerde rastladığımız önemli yanlışları ise dipnotlarda belirtik. Ayrıca metin içerisinde bir ilave yapmamız gerekiyorsa [ ] içerisinde gösterdik. Jorga’nın Osmanlı İmparatorluğu Tarihi gibi oldukça önemli bir eserin özel bir yayınevi tarafından yayınlanması, artık bu alanda önümüzün açık olduğunu ve bürokratik yapılarından dolayı rahat hareket edemeyen devlet kurumlarına muhtaç olmadığımızı göstermektedir.
Bu tercümenin yayınlanmasında emeği geçen herkese bir kez daha teşekkür ederken, Jorga’nın eserinin yayına hazırlanması sırasında bir buçuk yıl boyunca kendilerini ihmal ettiğim eşim Fatma Afyoncu ve oğlum Bekir Buğra Afyoncu’ya da bana rahat bir çalışma ortamı hazırladıkları için teşekkür ediyorum. Bu eseri bitirmemizin verdiği cesaretle Zinkeisen’in devasa Osmanlı Tarihi’nin tercümesine başladığımızı ve birkaç yıl içerisinde neşredeceğimizi bütün meslektaşlarıma müjdeliyorum.
