Öteki Ben – DOSTOYEVSKİ

Dokuzuncu dereceden devlet memuru Yakov Petroviç Golyadkin, epeyce uzun uykusundan uyandığında saat sabahın sekizine geliyordu. Gözlerini, ancak bir süre esneyip gerindikten sonra tam anlamıyla açabildi. Uyanıp uyanmadığını tam olarak kestiremeyen, etrafında olup bitenler gerçek mi, yoksa karmakarışık rüyalarının devamı mı anlayamayan biri gibi, hiç kıpırdamadan iki dakika kadar daha yatakta kaldı. Neyse ki, az sonra Bay Golyadkin’in duyuları, alışık oldukları günlük izlenimleri açık seçik ve belirgin bir şekilde algılamaya başladılar. Küçücük odasının is içinde kalmış tozlu, kirli yeşil duvarları, maun[1] konsolu, yine maunla uyumlu sandalyeleri, kırmızıya boyanmış masası, üzeri muşamba ile örtülü, yeşil çiçek desenli kırmızı sediri ve son olarak da dün alelacele çıkarıp, sedirin üzerine fırlattığı kıyafetleri son derece tanıdık göründü Bay Golyadkin’in gözlerine. Bütün bunlar yetmiyormuş gibi, dışarıda hüküm süren puslu, kirli, gri bir sonbahar günü pencereden içeri öyle ters, öyle keyifsiz yansıyordu ki, Bay Golyadkin’in artık bir masal diyarında filan değil, alt tarafı başkent Petersburg’da, Şestilavoçnaya Caddesi’nde, çok büyük, esaslı bir apartmanın dördüncü katında, üstelik kendi dairesinde bulunduğundan hiçbir şüphesi kalmadı. Bu önemli keşfinin hemen ardından da gözlerini sımsıkı yumdu, sanki az önceki rüyasından koparılmak gücüne gitmişti de, bir dakikalığına da olsa uykusuna geri dönmeyi arzuluyordu. Fakat neredeyse bir saniye sonra toparlanıp belli bir düşünceye odaklandı ve bu, bir hamlede yatağından fırlamasına yetti. Yataktan çıkar çıkmaz da, ilk işi konsolun üzerinde duran ufak, yuvarlak aynanın karşısına geçmek oldu. O an aynada beliren miyop, uykulu ve epeyce kelleşmiş şahıs her ne kadar ilk bakışta kesinlikle hiç kimsenin dikkatini çekemeyecek kadar sıradan biri olsa da, belli ki görüntünün sahibi kendisinden fevkalade hoşnuttur. “Tuhaf olmaz mıydı,” dedi kendi kendine Bay Golyadkin kısık bir sesle, “ya şimdi, yani tam da bugün, bir şeyler yolunda olmasaydı, örneğin bir sivilce filan çıksaydı çok tatsız olurdu. Yahut başka bir terslik de olabilirdi, kötü olurdu doğrusu? Her neyse, şimdilik her şey iyi gidiyor; şimdilik her şey yolunda denebilir.” Her şeyin yolunda gitmesine son derece sevinen Bay Golyadkin, aynayı eski yerine koydu ve yalınayak, üstelik geceleri uykuya çekilirken giymeyi alışkanlık haline getirdiği geceliğini henüz değiştirmeden pencereye koştu; arayış içindeki bakışlarını büyük bir dikkatle, pencerelerin açıldığı apartman bahçesinde gezdirdi. Anlaşılan dışarıda gördüğü şey de çok hoşuna gitmiş olacak ki, yüzü keyifli bir gülümsemeyle aydınlanıverdi. Sonra (elbette içeride yalnız olduğundan tamamıyla emin olmak için öncelikle hizmetkârı Petruşka’nın tahta bölmenin arkasında bulunan odasına bir göz attı) ayaklarının ucuna basarak masasına yaklaştı, elini çekmecelerden birinin en dibine daldırdı ve sonunda, sararmış birtakım kâğıtların ve birkaç ıvır zıvırın altından, yıpranmış, yeşil cüzdanını bulup çıkardı; cüzdanı dikkatle açtı, özenle ve belli ki büyük bir haz alarak en uçtaki, gizli cebi araladı. Yeşil, gri, mavi, kırmızı ve daha bir sürü alacalı kâğıttan oluşan para destesi de ona gayet sıcak ve güven verici gelmiş olacak ki Bay Golyadkin’in yüzü bir kez daha keyifle aydınlandı. Cüzdanını açık olarak masanın üzerine bıraktı ve büyük bir sevinçle avuçlarını ovuşturdu. Sonra devlet banknotlarından oluşan sevgili para destesini cüzdanın içinden çıkardı ve –dünden beri galiba yüzüncü kez– her bir kâğıdı başparmağıyla ve işaret parmağının arasında ovuştura ovuştura saymaya koyuldu. “Yedi yüz elli rublemiz var!” diye bitirdi sonunda para saymayı, fısıltıyla. “Yedi yüz elli ruble… doğrusu hatırı sayılır bir miktar! Evet, gayet hoş bir miktar,” diye sürdürdü, heyecandan hafifçe incelen ve titreyen bir ses tonuyla, bir yandan da para destesini avucunda sıkmaya, anlamlı anlamlı gülümsemeye devam ediyordu, “oldukça hoş bir miktar bu! Kimse bu kadar paraya hayır diyemez! Kimse yabana atmaz bu parayı. Böyle bir parayla neler yapmaz ki…”
“İyi ama bu da ne demek oluyor?” diye düşündü neden sonra Bay Golyadkin, “Petruşka nerelere kayboldu?” Üzerinde hâlâ aynı gece kıyafetiyle dolaşan kahramanımız, bir kez daha tahta bölmenin öteki tarafına göz attı. Odada Petruşka’dan eser yoktu, yalnızca yerdeki semaver öfkesinden köpürüyor ve kendinden geçerek, her an taşabileceği yolunda tehditler savuruyordu; coşku ve telaş içinde harfleri eğe büke, kendi anlaşılmaz dilinde bir şeyler söylemeye çalışıyordu Bay Golyadkin’e; herhalde, “Ey, iyi insanlar, hadi alın beni artık yahu; bakın, artık hizmetinize tamamen hazırım,” gibi bir şeylerdi dediği.
“Kör şeytan!” diye geçirdi içinden Bay Golyadkin, “Bu tembel iblis, insanın sabrını denemek için yaratılmış olmalı; nerelerde sürtüyor kim bilir!” Haklı olarak öfkelenen Bay Golyadkin, küçük bir koridordan oluşan sofaya çıktı; koridorun bitimindeki kapıyı hafifçe aralamasıyla, hizmetkârını, bir sürü uşak, apartman görevlisi ve işsiz güçsüz adamdan oluşan, kalabalık bir avareler topluluğuyla çevrelenmiş buldu. Petruşka bir şeyler anlatıyor, diğerleri de onu dinliyorlardı. Anlaşılan ne sohbetin konusu, ne de Petruşka’nın hali tavrı Bay Golyadkin’in pek hoşuna gitmemişti. Derhal Petruşka’ya seslendi ve hoşnutsuz, hatta üzgün bir halde odasına geri döndü. “Bu iblis, insanı, öyle yabancıyı filan da değil kendi efendisini üç kuruş için satmaya hazır,” diye geçirdi içinden, “satmıştır bile, kesinlikle satmıştır, bahse girerim, üç kuruşa satmıştır beni. Evet, ne oldu?..”
“Elbiseyi getirdiler, efendim.”
“Hemen giy ve gel.”
Uşak elbisesini giyen Petruşka, yüzünde salakça bir gülümsemeyle efendisinin odasına girdi. Giydiği kıyafet gerçekten de hayret edilecek denli tuhaf duruyordu üzerinde. Başkalarının sırtında çoktan paralanmış, altın rengi şeritleri dökülmeye yüz tutmuş yeşil uşak elbisesi belli ki Petruşka’dan bir karış uzun birisine göre dikilmişti. Petruşka elinde yeşil tüylü ve yine şeritli bir şapka tutuyordu, belinde deri kın içinde bir uşak kılıcı asılıydı.
Petruşka bu arada, en sevdiği huylarından biri olan evde sabahlıkla gezinme alışkanlığına sadık kalmış, üzerindeki elbiseye rağmen yalınayak, efendisinin karşısında duruyordu. Bay Golyadkin, Petruşka’yı baştan ayağa iyice bir süzdü ve gördüklerinden memnun olmuş gibi bir ifade takındı. Uşak elbisesi belli ki özel bir durum için kiralanmıştı. Bütün bu denetleme boyunca Petruşka’nın tuhaf bir beklenti içinde efendisini süzdüğü, olağanüstü bir merakla her hareketini izlediği, bunun da Bay Golyadkin’i son derece rahatsız ettiği görülüyordu.
“Peki ya araba?”
“Araba da geldi.”
“Bütün günlüğüne mi?”
“Bütün günlüğüne. Yirmi beş banknot verdim.”
“Çizmeleri de getirdiler mi?”
“Çizmeleri de getirdiler.”
“Ahmak herif! ‘Getirdiler, efendim’ diyemez misin! Çizmeleri ver bana.”
Çizmeleri ayağına tam olduğu için Bay Golyadkin bundan da memnun kalmıştı, sonra yüzünü yıkayıp tıraş olması için su hazırlanmasını, bir de çay getirilmesini istedi. Büyük bir özenle tıraş oldu, aynı özenle yüzünü yıkadı, ayaküstü çayını yudumladı ve en önemli fasla, yani giyinme faslına geçti. Neredeyse yepyeni pantolonunu giyindi ilk olarak, sonra bronz düğmeli göğüslüğünü taktı, gayet parlak ve hoş çiçek desenleri olan yeleğini giydi, boynuna ipekten, alacalı kravatını bağladı ve nihayet yine yepyeni, özenle temizlenmiş frağını[2] geçirdi sırtına. Üstünü giyme faslı boyunca birkaç kez sevgiyle çizmelerine baktı, dakikada bir sağ, bir sol ayağını kaldırıyor, çizmelerin şıklığını hayranlıkla izliyor, bıyık altından bir şeyler mırıldanıyor, ara sıra manalı bir ifadeyle göz kırpmasından aklına bir şeyler geldiği anlaşılıyordu. Ne var ki Bay Golyadkin o sabah gerçekten fazlasıyla dalgındı, çünkü kendisine yardım eden Petruşka’nın zaman zaman yüzünde beliren muzip gülümsemeleri ve alaylı mimikleri neredeyse hiç fark edemedi. Sonunda yapılması gereken tüm işleri bitiren Bay Golyadkin, cüzdanını cebine yerleştirdi ve bir kez daha, çizmelerini de giydiğine göre artık tamamen hazır bir şekilde bekleyen Petruşka’ya hayranlıkla baktı. Her şeyin gerektiği gibi yapıldığını ve artık beklemenin bir anlamı kalmadığını fark etti ve sonunda aceleyle, telaşla, kalbinde hafif bir çarpıntıyla merdivenlerden aşağı indi. Birtakım armalarla süslenmiş, açık mavi bir araba, şangır şungur büyük bir gürültü çıkararak kapının önüne yanaştı. Petruşka, arabacı ve birkaç serseriyle karşılıklı göz kırpıştırdıktan sonra, beyini arabaya bindirdi; aptalca sırıtmasına engel olamadan, kendisine yabancı gelen bir ses tonuyla “Yürü” diye bağırarak, uşak mahalline zıpladı. Daha sonra da bütün bu şangırdayan ve çatırdayan gürültü yığını, Nevski Caddesi’ne doğru yol aldı. Açık mavi araba, avlu kapısından dışarı çıkar çıkmaz, Bay Golyadkin heyecanla avuçlarını ovuşturdu; birilerine harika bir oyun oynamayı başarmış ve buna en başta kendisi sevinmiş neşeli bir adam gibi, yüzünde sessiz, belli belirsiz bir gülümseme belirdi. Ne var ki bu neşe nöbetinin hemen ardından Bay Golyadkin’in yüzünde tuhaf, tedirgin bir ifade beliriverdi. Nemli, kapalı havaya rağmen arabanın her iki camını da indirdi ve endişeyle sağından solundan geçen yayaları incelemeye koyuldu; birinin bakışlarını üzerinde hisseder hissetmez, terbiyeli ve ağırbaşlı bir tavır takınıyordu. Liteynaya’nın[3] Nevski Caddesi’ne kıvrıldığı noktada fevkalade tatsız bir duyguyla irkilen Bay Golyadkin, nasırına basılmış bir zavallı gibi yüzünü buruşturarak, telaş ve hatta korkuyla, arabanın en karanlık köşesine sindi. İki mesai arkadaşını, kendisinin de görev yaptığı dairede çalışan iki genç memuru görmüştü. Bay Golyadkin’in fark edebildiği kadarıyla, memurlar da, arkadaşlarını bu şekilde gördükleri için sınırsız bir şaşkınlık geçiriyorlardı; hatta içlerinden biri diğerine parmağıyla Bay Golyadkin’i işaret etti. Üstelik Bay Golyadkin diğerinin de, kendisine adıyla seslendiğini işitir gibi oldu, ki bu elbette sokak ortasında yapılacak şey değildi. Kahramanımız köşesine iyice sindi ve hiç sesini çıkarmadan durdu. “Çocuk bunlar!” diye geçirdi içinden. “Ne var bunda şaşıracak? Arabaya binmiş bir adam! Arabaya binmesi gereken bir adam başka ne yapar? Ne saçmalık! Anaları yeterince dövmemiş olacak bunları, çocuk milleti işte! Maaşlarını alınca yazı tura oynasınlar, bir yerlerde gezip sürtsünler, akıllarının erdiği o kadar. Hepsine iki çift laf ederdim, ama hadi neyse…” Ne var ki sözünü bitirmeye fırsat bulamadan, donakaldı Bay Golyadkin. İki Kazan atı[4] tarafından çekilen, üzeri açık, fiyakalı bir araba (ki Bay Golyadkin, sahibini yakından tanıyordu) sağ taraftan kahramanımızın arabasına yaklaştı. İçinde oturan beyefendi, Bay Golyadkin’in oldukça dikkatsiz bir şekilde camdan dışarı sarkıttığı kafasını gördü ve anlaşılan bu beklenmedik karşılaşmanın etkisiyle yıldırım çarpmışa döndü; eğilebildiği kadar eğilip büyük bir merakla, kahramanımızın telaşla gizlenmeye çalıştığı köşeye bakmaya uğraştı. Arabadaki beyefendi, Bay Golyadkin’in “bölüm başkanı yardımcısı” sıfatıyla görev yaptığı dairenin müdürü, Andrey Filippoviç’ti. Patronunun kendisini resmen tanıdığını, gözlerini faltaşı gibi açarak arabaya baktığını ve bundan sonra saklanmanın artık hiçbir yolu kalmadığını gören Bay Golyadkin kulaklarına kadar kızardı. İçinden de endişeyle, “Selam versem mi, vermesem mi? Seslensem mi, seslenmesem mi? İtiraf mı etsem, sussam mı?” diye geçiriyordu. “Yoksa ben, ben değilmişim gibi mi davranmalı? Başka biriymişim gibi, bana hayret edilecek derecede benzeyen biriymişim gibi? Önemli bir şey olmamış gibi davransam nasıl olur? Evet evet, bu ben değilim, ben değilim, işte o kadar!” diye kendi kendine söylenen Bay Golyadkin, bir yandan da şapkasını çıkarıyor, gözlerini Andrey Filippoviç’ten bir an bile olsun ayırmıyordu. “Gördüğü ben değilim,” diye mırıldandı kendisini zorlayarak. “Bu kesinlikle ben değilim, ben değilim, işte o kadar.”
Neyse ki kısa süre sonra araba, Bay Golyadkin’inkini geride bıraktı ve amirinin mıknatıs gibi yapışan bakışları kalabalığın arasından akıp gitti. Yine de Bay Golyadkin kızarmaya, gülümsemeye, kendince bir şeyler mırıldanmaya devam ediyordu… sonunda, “Seslenecektim aslında, aptallık ettim,” diye bir karara vardı, “hepsi cesur bir hamleye bakıyordu, hem de onur duyacağım bir dürüstlükle, böyle, böyle, Andrey Filippoviç, diyecektim, ben de yemeğe davetliyim, gördüğünüz gibi, işte bu kadar!” Birdenbire, yanlış bir şey yaptığını anlayan kahramanımız, ateş gibi yandığını hissetti, kaşlarını çatarak meydan okuyan sert bir ifadeyle arabanın karşı köşesine doğru baktı. Bu bakışla tüm düşmanlarını bir çırpıda yakıp küle çevirebiliyor olmalıydı. En sonunda, birdenbire nereden geldiği belirsiz bir ilhamla, arabacının dirseğine bağlı ipi çekiştirerek arabayı durdurdu ve Liteynaya’ya geri dönülmesini emretti. Bay Golyadkin’in, ruhunu huzura kavuşturabilmek için olsa gerek, doktoru Krestyan İvanoviç’e bir an önce çok, ama çok ilginç bir şey söyleyesi gelmişti işte. Ve her ne kadar Krestyan İvanoviç’i çok kısa bir süredir tanıyor olsa da (aslında onu topu topu bir kez, geçen hafta, bazı zorunlu nedenlerle ziyaret etmişti), dedikleri gibi “doktor, bir insanın günah çıkaran papazı” sayılırdı ve ondan da gizlenmek artık aptallık olurdu, ne de olsa hastasını tanımak bir hekimin göreviydi. “Yine de acaba iyi mi ediyorum,” diye sürdürdü kahramanımız düşüncelerini, Liteynaya üzerindeki beş katlı bir apartmanın önünde arabasından inip merdivenleri çıkarken, “Doğru mu ki acaba şu yaptığım? Kabalık olmasın sakın? Uygun düşecek mi? Ama ne yapalım,” diyordu içinden. Bir yandan da derin derin nefes alıp vererek ve bütün yabancı ev merdivenlerinde deliler gibi çarpan kalbinin atışlarını düzenlemeye çalışarak. “Ne yapalım? Hem ben kendi durumum için geliyorum ve bunda ayıplanacak bir şey yok… Gizlenmek aptallık olurdu. İşte öylece, yani öylesine, geçerken bir uğramış gibi yaparım… O da her şeyin olması gerektiği gibi olduğunu görecektir.”
Bay Golyadkin bu düşüncelerle ikinci kata kadar tırmandı, beş numaralı dairenin önünde durdu; kapının üzerindeki kırmızı bakır levhanın üzerinde şöyle yazıyordu:
“Krestyan İvanoviç Rutenşpitz,
Tıp ve Cerrahi Doktoru”
Kahramanımız kapının önünde duraksadı, derhal oturaklı, rahat, aslında nazik de sayılabilecek bir tavır takındı ve zilin ipini çekmeye hazırlandı. Zilin ipini çekmeye hazırlanırken, hızla ve tam da zamanında, “Yarın gelsem daha iyi olmaz mı?” diye geçirdi içinden; ne de olsa öyle acil bir ihtiyacı yoktu. Ne var ki birdenbire merdivenlerde ayak sesleri duyan Bay Golyadkin, bu yeni düşüncesinden derhal vazgeçti ve bir anda en kararlı tavrını takınarak Krestyan İvanoviç’in kapısını çaldı.
vIIv
Tıp ve cerrahi doktoru Krestyan İvanoviç Rutenşpitz, yaşını başını almış olmasına rağmen gayet sağlıklı bir adamdı; tabiat onu, yavaş yavaş kırlaşan, gür kirpik ve favoriler, bütün hastalıkları tek bir bakışla savuşturabildiğini tahmin ettiğimiz, anlamlı, parlak, keskin gözler ve bunların hepsine ek olarak, hatırı sayılır bir başarı nişanıyla ödüllendirmişti. Doktor, o sabah rahat koltuğuna kurulmuş, hanımının kendi elleriyle ikram ettiği kahvesini yudumluyor, purosunu içiyor ve zaman zaman da hastalarına reçeteler yazıyordu. Krestyan İvanoviç acılar içindeki, basurlu ihtiyarcığın birini, elinde reçetesi ile yan kapıdan uğurlamasının ardından, sıradaki hastayı beklemeye koyuldu. İçeri Bay Golyadkin girdi.
Anlaşılan Krestyan İvanoviç, Bay Golyadkin’i beklemiyor ve aslına bakılırsa, görmeyi de pek arzulamıyordu; bir an için şaşırdı, yüzüne tuhaf, hatta hoşnutsuz denebilecek bir ifadenin yerleşmesine engel olamadı. Bay Golyadkin’e gelince, o da ne zaman kendi küçük işleri için birine yanaşması gerekse, tuhaf bir hisse kapılıp ne yapacağını şaşırdığından, böylesi durumlarda kendisi için daima engel oluşturan ilk cümlede yine takıldı ve adamakıllı utanarak bir şeyler mırıldandı, ki galiba bir özürdü bu. En sonunda, ne yapacağını hiç kestiremediği için, bir sandalye alıp oturmayı seçti. Hemen peşinden, oturmak için izin istemediğini fark etti ve görgü kuralları konusunda yaptığı bu hatayı, izinsiz oturduğu sandalyeden derhal kalkarak düzeltmeye çalıştı. Toparlanıp, art arda iki aptallık birden yaptığını anlar gibi olduğunda, hiç vakit geçirmeden bir üçüncüye girişti; yani kendisini savunmaya kalkıştı, gülümseyerek bir şeyler mırıldandı, utancından kızardı, anlamlı bir sessizliğe gömüldü ve nihayet bir daha kalkmamak üzere sandalyesine büsbütün yerleşti. Yine de her ihtimale karşın, tüm düşmanlarını yerle bir edip küle çevirmede sıradışı bir güce sahip o iddialı bakışını takınmayı ihmal etmedi. Dahası bu bakış Bay Golyadkin’in bağımsızlığını da tam anlamıyla ifade ediyordu; yani Bay Golyadkin’in öylesine, kendi halinde, herkes gibi, en azından kimseye ilişmeden kendi dünyasında yaşadığını açık ve net bir dille anlatıyordu. Krestyan İvanoviç bütün bunları onayladığını ve kabullendiğini belirtme anlamında şöyle bir öksürdü ve bir müfettişinkine benzeyen soru dolu bakışlarını Bay Golyadkin’e yöneltti.
“Ben, Krestyan İvanoviç,” diye başladı Bay Golyadkin söze gülümseyerek, “sizi ikinci kez rahatsız etmek üzere buradayım ve şu an ikinci kez affınıza sığınma cüretinde bulunuyorum…” Belli ki, Bay Golyadkin gerekli sözcükleri bulmakta güçlük çekiyordu.
“Hım… evet!” dedi Krestyan İvanoviç ve ağzından tütün dumanları çıkararak, purosunu masanın üzerine bıraktı, “fakat konuştuklarımızı uygulamalısınız; yani daha önce de size açıkladığım gibi, alışkanlıklarınızı değiştirmek yararınıza olacaktır… Örneğin eğlenceler… Arkadaşlarınızı ve tanıdıklarınızı ziyaret edeceksiniz. Aynı zamanda şişeye de düşman olmamanızda fayda görüyorum; ölçüyü kaçırmadan, neşeli toplantılara katılmalısınız.”
Bay Golyadkin gülümsemeyi sürdürerek aceleyle, kendisinin de “herkes gibi, kendi halinde, herkes gibi eğlenerek… tabii ki tiyatroya gidebileceğini, ne de olsa herkes gibi parası olduğunu, gündüzleri görev başında bulunduğunu, akşamları ise kendi halinde olduğunu, her şeyin iyi ve yolunda gittiğini” belirterek söyledi ve hatta, laf arasında kendi müstakil dairesinde yaşadığını ve bir Petruşka’sı olduğunu söyledi. Bay Golyadkin bundan sonra bir süre sustu.
“Hım, hayır, sorun bu değil. Üstelik ben size tamamen başka bir şey sordum. Ben aslına bakarsanız şununla ilgileniyorum: Neşeli toplantılara düşkün müsünüz, zamanınızı keyifli mi geçirirsiniz?.. Yani kısacası, şu sıralar sürdürdüğünüz hayat tarzı melankolik mi yoksa neşeli midir?”
“Krestyan İvanoviç, ben…”
“Hım… demek istiyorum ki,” diye kesti doktor, Bay Golyadkin’in sözünü, “siz köklü bir değişikliğe ihtiyaç duymaktasınız ve bir anlamda yaşama biçiminizi tamamen değiştirmemiz şart. (Krestyan İvanoviç, “değiştirmek” sözcüğünü özellikle vurguladı ve bir saniyeliğine manalı bir suskunluğa büründü.) Neşeli bir yaşam tarzı sürdürmekten çekinmemelisiniz; tiyatroya, kulüplere gitmeli ve içki düşmanı olmamalısınız. Evde oturmak size yaramaz… sizin yapmamanız gereken en önemli şey, evde oturmaktır.”
“Krestyan İvanoviç, ben sessizliği severim,” dedi Bay Golyadkin, doktora anlamlı bir ifadeyle bakarak ve belli ki aklındaki düşünceyi ifade edebilmek için en uygun sözleri seçerek, “dairemde bir ben, bir de Petruşka… yani benim hizmetkârdan söz ediyorum, Krestyan İvanoviç. Ben kendi halinde biriyim ve öyle sanıyorum ki kimseye bağlı değilim. Ben, Krestyan İvanoviç, bazen gezmeye de çıkarım.”
“Nasıl?.. Anlıyorum! Bu aralar gezmek insana pek haz vermiyor; havalar oldukça kötü.”
“Evet, Krestyan İvanoviç. Ben, Krestyan İvanoviç, uysal bir insan olmama rağmen, ki sanırım bunu size açıklamaya çalışmıştım, benim yolum ayrı yoldur, Krestyan İvanoviç. Yaşam yolu geniştir… Ben istiyorum ki… istiyorum ki, Krestyan İvanoviç, şunu demek istiyorum ben… Affedersiniz, Krestyan İvanoviç, hoş söz söyleme konusunda usta sayılmam.”
“Hım… diyorsunuz ki…”
“Kusuruma bakmayın, demek istiyorum ki, Krestyan İvanoviç, öyle sanıyorum ki ben hoş söz söyleme konusunda asla usta sayılamam,” dedi Bay Golyadkin bir kez daha, hafif kırılgan bir ses tonuyla, ne diyeceğini şaşırıp karıştırarak. “Bu anlamda, Krestyan İvanoviç, ben herkes gibi değilimdir,” diye ekledi sonra anlamlı bir gülümsemeyle, “çok fazla konuşmayı da beceremem; bir söze güzellik katmayı öğrenmemişim. Buna karşılık, Krestyan İvanoviç, ben harekete geçerim, Krestyan İvanoviç!”
“Hım… Nasıl yani… harekete mi geçersiniz?” dedi Krestyan İvanoviç merakla. Sonra bir an sessizlik oldu. Doktor, Bay Golyadkin’e biraz tuhaf ve şüpheli bir ifadeyle baktı. Bay Golyadkin de şüpheyle doktoru süzüyordu.
“Krestyan İvanoviç, ben,” dedi Bay Golyadkin konuşmasını aynı tonda, biraz sinirli ve Krestyan İvanoviç’in aşırı inatçılığından ötürü şaşkın bir halde sürdürerek, “ben, Krestyan İvanoviç, huzuru severim, sosyete gürültüsünü değil. Onların orada, yani yüksek sosyetede demek istiyorum, Krestyan İvanoviç, parkeleri çizmelerinle parlatmayı bileceksin… (bu esnada Bay Golyadkin ayağını yere hafifçe sürttü), orada sizden istenen budur ve tabii bir de kelime oyunları isterler… kulağa hoş gelen bir iltifat düşünüp söyleyivereceksin… işte bunu isterler orada sizden. Bense bunlardan anlamam, Krestyan İvanoviç, böyle kurnazlıkları öğrenmedim ben, vaktim olmadı hiç. Ben sıradan bir insanım, içim dışım birdir, parlak bir dış görünüşüm olduğu da söylenemez. İşte, Krestyan İvanoviç, bu bir silahtır derim, bana sorarsanız; bu anlamda söyleyecek olursak, silahımı teslim ediyorum.” Elbette Bay Golyadkin, “bu anlamda silahını teslim ettiği” ve “kurnazlık bilmediği” için üzülüyormuş gibi değil, hatta tam aksine seviniyormuş gibi bir tavırla söyledi bütün bunları. Krestyan İvanoviç, onu dinlerken, yüzünde gayet tatsız bir ifadeyle yere bakıyor ve sanki şimdiden hiç de hoş olmayan bir şeyler sezinliyormuş gibi görünüyordu. Bay Golyadkin’in bu tiradını[5] uzun ve anlamlı bir sessizlik izledi.
“Sanırım, konudan bir parça uzaklaştınız,” dedi nihayet Krestyan İvanoviç kısık sesle, “şunu itiraf etmeliyim ki, söylediklerinizden hiçbir şey anlayamadım.”
“Hoş söz söyleme konusunda usta değilim, Krestyan İvanoviç; size bunu önceden de bildirmiştim; hoş söz söyleme konusunda usta olmadığımı yani, Krestyan İvanoviç,” dedi Bay Golyadkin bu kez sert ve kararlı bir tonla.
“Hım…”
“Krestyan İvanoviç!” diye başladı Bay Golyadkin yeniden kısık, ama birçok anlama çekilebilecek bir ses tonuyla ve saygılı, ölçülü denebilecek bir anlatımla ve ayrı ayrı her maddenin üzerinde durarak. “Krestyan İvanoviç! Buraya özürlerimi bildirerek girdim, hatırlarsanız. Şimdi de özürlerimi tekrarlamak ve yeniden bir süreliğine affınıza sığınmak istiyorum. Krestyan İvanoviç, sizden saklayacak bir şeyim yok. Ben küçük bir adamım, kendiniz de biliyorsunuz; ne var ki, şanslıyım ve küçük bir adam olduğumdan ötürü üzülmüyorum. Aksine, Krestyan İvanoviç; söylenmemiş bir şey kalmasın diye ekliyorum, büyük bir adam değil, küçük bir adam olduğum için gurur da duyuyorum. Entrikacı değilim, bununla da gurur duyuyorum. Saman altından su yürütmüyorum, kurnazlığa kaçmadan açık seçik hareket ediyorum, ki istesem ben de onlar gibi başkalarına zarar verebilirdim, hem de ne zararlar verebilirdim, hatta kime ne yapabileceğimi de biliyorum, Krestyan İvanoviç, ama adımı lekelemek istemiyorum ve bu anlamda pes ediyorum. Bu anlamda, diyorum, Krestyan İvanoviç, pes ediyorum!” Bay Golyadkin, mahcup bir edayla yaptığı konuşmasını, bir an için düşünceli bir sessizlikle böldü…