Toplumsal Sınıf’tan ne anlaşılmalıdır? Bu terimin anlamı iJdrcilve’değişken, tanımı da sürekli bir tartışmakaynağıdır. Toplumsal sınıf terimi ile “aynı aileden başka kesimlerin (işçi sınıfı, üst sınıf, burjuva sinıfı, vb.) modern dillerdeki kökeni görece yenidir. Çeşitli Batı dillerindeki tarihi de oldukça karmaşıktır:
Terim, Marx’ın damgasını yemiş olsa bile hiçbir zaman tam anlamıyla yerleşmemiş ve ?:aman içinde pek çok anlam taşımıştır. Sözcük hem sosyoloji heP’l de politika dağarcığına a:ittir (kimi zaman bu ikisi çakışır). Demek ki, sınıflardan söz etmenin çeşitli biçimleri vardır. Kullanılan terminolojiye göre – Marx’ın, Weber’in, Pareto’nun … terminolojilerisorun farklı terimlerle ele alınır.
O halde ne yapmalı? . tık aşamada sınıf sözcüğü ile sınıf düşüncesinin tarihini, anlatmaya ya da doğrusu sözcüğün tarihini en önemli anlarını ve özellikle de, sosyolojik ‘düşünce süreci içinde (lato sensu anlamında) birbirini izlemiş olan büyük rakip kurarnlar ortaya konulmaya çalışılacaktır. Sözcüklerin tarihi ile düşüncelerin tarihi arasında kararsız ilişkiler vardır:
Sözcük, emin değil, ama yaralı bir yol gösterici olabilir. İkinci aşamada, sözcük ve düşüncelerden olaylara geçeceğiz. Ama toplumsal sınıfları ger.çeklik içinde ele almak için, ifadenin ne anlama geldiğini bilmek gerekir. Peki bu durumda birbirine rakip çok sayı5 da tanım arasında hakemlik nasıl yapılacaktır? Kuşkusuz, terimin” doğru” tanımını seçmek sözkonusu değildir (sınıf sözcüğünün özü yoktur), am� yapılması gereken -sosyolojinin gerektirdiği nedenlerle-, çeşitli sorunsaııara yol açan tanım tipleri arasında bir seçim yapmaktır.
Zaten sınıf sözcüğü iki sorunsal tipinin de ayrılmaz parçası olmuştur ve parçasıdır. Ayırdetmek, seçmek gerekir. Nelerdİr bu sorunsaııar? Genel toplumsal ayrımlar sorunu kabaca iki şekilde incelenebilir; yaygın sosyoloji dağarcığı (özellikle ABD’de) bunu katmanlaşma kavramı içinde ele almaeğilimindedir. O halde iki toplumsal ayrımlar sorunsalı (ve dolayısıyla sınıflara ilişkin iki son.ınsal) ayırdedilir: Toplumsal yapılanma sorunsalı ve toplumsal katmanlaşma sorunsalı: . – Toplumsal yapılanma sorunsalı şu sorun çevresinde ele alınır:
Toplumu yapılandıran ve toplumsal yaşama kumanda’eden anlamlı birimler nelerdir? Birey, aile, parti, klan, sınıf ya da/ve şu veya bu birey … , iktidardaki şu veya bu sınıf mı … ? Bir başka deyişle: Toplum, gözlemcinin seçtiği ölçüilere değil, ama gerçekte işlediği şekliyle nasıl örgütlenmiştir, ve toplumun gelişimini yöneten güçler nelerdir? Olduğu şekliyle bireyin, çeşitli kolektif birimlerin, siyasal iktidarın somut ağırlığı nedir?
Toplumsal ayrımlar burada toplumsal ilişkilerden ayrılmaz. Yapılanma sOrunsalı toplumsal (ve siyasal) ilişkileı;e ve ihtiHiflara bağlanır; yapay kategorileri değil, gerçeklik içinde birleşmiş ve karşıt grupları ele alır – bu bağlamda insanların yaşam biçimini (bilinçli ya da bilinçsiz) dikkate almaya çalışır.
Bu perspektifiçinde-Marx’ın olduğu kadar Tocqueville’in de g9’ rüş açısından, sözkonusu olan, bir ya da birkaç “toplumsal hiyerarşi”nin çeşitli basamaklarını değil, ama toplumsal yaşamın ve de dinamiğinin baş oyuncularını, sınıflarını ya da bireylerini veya … , 6 ayırdetmektir. – Toplumsal katmanlaşma sorunsalı ise şu soru çevresinde dönenİr: İnsanlar, hiyerarşik olarak, şu ölçüt ya da ölçütler kümesine (gelir, prestij, öğrenim düzeyi, güç [yetki] düzeyi … ) göre nasıl bir dağılım gösterirler?
Katmanlaşma açısından yapılan çözümlemeler toplumu, gözlemcinin seçtiği şekilde düzenlenmiş katmanlara ya da sınıflara böler, ve toplumsal “hiyerarşi ya da” “hiyerarşiler”in çeşitli basamaklarını, eşitsizliklerden hareketle tanımlar. Dolayısıyla, toplum içinde birleşmiş grupları değil, � .ama yapay kategoriler, birtakım toplaşmaları ya da birey topluluklarını ayırdeder.
Katmanlaşma inceleme/araştırmaları, toplumun örgütlenmesi ya da yapısı üstüne değil, ama bileşimi üstünedir. Sınıflandırma gerçeğe dayanmaz, ama ona uygulanır, yaşam tarzlarını dikkate almaz. Pratikte, olup bitenler elbette kimi zaman daha karmaşıktır. Ara durumlar ve karma durumlar vardır. Ayrımözellikle, sınıf sözcüğünün kullanılma- . sındandoğan sorunu aydınlatmayı sağlar.
Konunun güçlüğü terminolojiden, özellikle de öze/temele ilişkin nedenlerden kaynaklanır. Toplumsal gerçeWik karmaşıktır, büyük toplumsal bütünler de kendilerine özgü güçlükler yaratırlar. Sınıflar ya da toplumsal bütünler sosyolojisi, önce klasik bir güçlükle karşılaşır: Böbrekleri ve kalpleri kimse gerçekten araştıramaz/yoklayamaz, insanların vicdanı ve dolayısıyla “sınıf bilinci” de saydam değildir. Burada ortaya konan bir başka güçlükle de karşılaşır:
Belirsizlik bizzat gerçekliğin kendi içindedir. Toplumsal bütünlerin belirlenmesi oynak ve belirsizdir, zira gerçekte bu bütünlerin sınıflan da, en azından çok genel olarak, oynak ve belirsizdir. yaşam tarzlarında hiçbir zaman topyekun bir nesnelortaklık olmaz ve bireysel değişkeler durumu karıştıru; bir grup içinde kolektif bilinç düzeyi 7 hi çbir zaman tekdüze değildir ve de bilinçlenmeme ile şiddetli bir birlik ve dayanışma duygusu arasında açık bir mesafe vardır.
Daha da genel olarak, tamamen yapay kategori ile mükemmel şekilde birleşmiş grup arasında çok sayıda ara durum vardır. Sosyoloji, geniş ölçüde, basitleştirmeler ve kestirimlerden oluşur.
