BİRİNCİ KISIM
BİRİNCİ BÖLÜM
İşçilerin yaşadığı dış mahallenin dumanı ve yağ kokusu içinde, fabrikanın düdüğü her gün böğürüp titreşirdi. Asık suratlı, kasları hâlâ yorgun insanlar, ürkütülmüş hamamböcekleri gibi Jblâşla dışarı
fırlardı kül rengi evlerden. Alacakaranlığın soğuğu içinde, kaldırımsız sokaklardan, vıcık vıcık kara pencereleriyle sakin ve kayıtsız bekleyen yüksek taş binaya doru giderlerdi. Adımları şaklardı çirkefte. Uykulu, boğuk haykırışlar karşılardı onları, kötü küfürler savrulurdu. Sonra makinelerin boğuk gürültüsü, istimin homurtusu işitilirdi. Asık suratlı kâra bacalar, mahallenin üstüne kaldırılmış kalın sopalar gibi gökyüzüne doğru yükselirdi.
Akşam olup da batan güneşin kızıl ışınları pencere camlarını tutuşturunca, fabrikanın taş karnı kusmuk gibi dışarı atardı öğüttüğü insanları, ve yüzleri isten kararmış işçiler aç insanlara özgü parlak dişlerini göstererek yeniden sokaklara dolar, ortalığa makine yağı kokuları yayarlardı ekşi ekşi. Artık sesler canlı
ve hatta neşeli çıkardı, çünkü forsalık o gün için son bulmuştu, evde akşam yemeği yiyip dinleneceklerdi. Fabrika bir gün daha yutmuştu. Makineler, insan kaslarındaki bütün gücü kendi ihtiyaçları için emmişti. O gün de geçip gitmişti hiç iz bırakmadan. İnsan bir adım daha atmıştı mezarına doğru. Fakat dinlenmek tatlı şeydi, dumanlı meyhane zevkliydi, ve insan seviniyordu işgününün son bulmasına. Bayram günleri, saat ona dek uyunurdu. Sonra, ağırbaşlı ve evli kimseler en iyi elbiselerini giyip kilisedeki ayine giderler, dinsel görevlere karşı gösterdikleri ilgisizlik yüzünden gençleri kı-narlardı. Kilise dönüşü, yemek yenir ve akşama kadar yatılırdı.
Yıllar boyunca biriken yorgunluk iştah bırakmazdı. Yemek yiyebilmek için, çokları içki içerler, midelerini kavurucu alkolle uyarırlardı.
Akşam olunca, sokaklarda tembel tembel dolaşılırdı. Lastik çizmesi olan, kuru havada bile çizmesini giyerdi; şemsiyesi olan, hava güneşli bile olsa, şemsiyesini alırdı. Birbirleriyle karşılaşınca fabrikadan makinelerden sözederler, ustabaşılara verip veriştirirlerdi. Sözler, düşünceler, hep çalışmayla ilgili konuları kapsardı. Geçip giden günlerin renksiz tekdüzeliği içerisinde tek tük basit bir fikir kıvılcımı parlarsa, o bile çoktu. Erkekler eve dönünce kanlarıyla kavga ederler, çoğu zaman da sille tokar döverlerdi onları. Gençler kahvehanede kalırlar, ya da birbirlerinin evinde toplanır, akordeon çalar, rezil şarkılar söyler, danseder, edepsizlikler anlatırlar ve içki içerlerdi. Çalışmaktan bitkin düşen erkekler kolayca sarhoş olurlardı. İçki onları yok yere sinirlendirir ve bu hastalığa varan sinirlilik, bir yerden patlak vermek isterdi. O zaman, boşalmak için, yoktan bir bahane icat ederek hayvani bir öfkeyle birbirlerine girerler, kanlı döğüşler çıkardı. Kimileri sakatlanır, arada sırada ölenler olurdu.
İlişkilerinde, egemen olan duygu onları hep tetikte bulunmaya iten bir öfkeydi. Bu duygu, kaslarının yorgunluğu kadar kökleşmişti onlarda. Bu ruhsal illet, doğarken babalarından geçmişti, kara bir gölge gibi mezara dek izlerdi onları, gereksiz gaddarlıklar işletirdi.
Bayram günleri, gençler eve geç dönerlerdi geceleyin; yırtık pırtık giysileri toz toprak çamur içinde, yüzleri çürüklerle kaplı olurdu. Kötülük dolu bir sesle arkadaşlarına indirdikleri darbelerle övünürlerdi. Yada öfkeden kudurmuş durumda, uğradıkları hakaretler için hırslarından ağlayarak gelirlerdi; fitil gibi sarhoş, mutsuz ve tiksindirici, acınacak durumda olurlardı. Kimi zaman ana babalar oğlanlarını bir duvar dibinde ya da meyhanede sızmış olarak bulurlar, kaldırıp eve getirirlerdi. Sızan oğlan epey dayak ve küfür yerdi. Onu az çok dikkatlice yatırırlardı. Ertesi sabah düdük sinirli sinirli böğürmeye başlayınca onu erkenden kaldırıp işe göndermek gerekecekti çünkü.
Oğlanlar çok dayak yer, hakarete uğrarlardı, ama kafayı çekip çekip kavgaya tutuşmalarını yaşlılar gençlerin hakkı sayarlardı. Onlar da, gençliklerinde, sarhoş olup dövüşmüşlerdi. Onlar da ana babalarından dayak yemişlerdi. ‘Yaşam böyle geçerdi. Bulanık bir su gibi, ağır ağır ve hiç durmadan akar, yıllar birbiri
ardından geçer giderdi. Her geçen gün, aynı düşünce ve davranış alışkanlıklarından eski ve inatçı
alışkanlıklardan yapılıydı. Kimse bu durumu değiştirme isteği duymazdı. Kimi zaman nereden geldikleri bilinmeyen yabancılar türerdi mahallede. Önce, tanınmadıkları için dikkati çekerlerdi. Sonra, çalıştıkları yerlerden söz ederek biraz merak uyandırırlardı. Daha sonra yeni bir şey görmenin çekiciliği aşınır, silinir giderdi. Yeni gelenlere de alışırlardı ve artık dikkat çekmezlerdi. Anlattıkları şeyler şunu kanıtlardı ki, işçinin yaşantısı nereye gitsen hep aynıdır. Öyleyse bu yaşantıdan söz etmenin ne gereği var?
Ama bazen de, mahallede hiç işitilmemiş yeni şeyler söyleyen kimseler çıkagelirdi. Onlarla tartışmazlar, yalnızca dinlerlerdi. Ama söylediklerine inanmazlardı. Garip lafları kimilerini için için kızdırır, kimilerini de kaygılandırırdı. Kimileri de belirsiz bir umuda kapılıp heyecanlanır ve bu yararsız, bu sıkıcı duyguyu gidermek için daha çok verirlerdi kendilerini içkiye. Mahalleliler bir yabancıda olağandışı bir şey sezdiler mi, ona karşı uzun süre hınç duyarlar ve içgüdüsel bir tiksintiyle davranırlardı. Sanki onun yüzünden sönük, zor, ama düzenli ve sakin yaşantılarının bozulacağından
korkarlardı. Sürekli bir güç tarafından ezilmeye alışık oldukları için hiç bir iyileşme beklemezler, her değişikliğin ancak boyunduruklarını daha da ağırlaştırmaktan başka bir işe yaramayacağına inanırlardı.
Yenilikten söz edenler mahalle sakinlerinin sessizce uzaklaştıklarını görürlerdi. O zaman, ortadan yok olurlar, başka yere gitmek için yola çıkarlardı. Fabrikada kalsalar bile bir köşeye çekilirler, tekdüze işçi kitlesi içinde erimeyi başaramazlardı..
İnsanlar bu biçimde elli yıl kadar yaşarlar, sonra ölürlerdi..
İKİNCİ BÖLÜM
Çilingir Mihail Vlasov’un yaşantısı da böyleydi. Aksi, kıllı kötü gülüşlü bir adamdı. Gür kaşlar altında kuşkuyla bakan küçük gözleri vardı. Fabrikanın en iyi çilingiri, mahallenin Herkül’ü idi, ama az parası
kazanırdı, çünkü üstlerine karşı kaba davranırdı. Her pazar birisini tepelerdi. Herkes ondan nefret eder, ondan
korkardı. Onu da pataklamayı denemişler, ama başaramamışlardı. Viasov kendisine saldırılacağım görünce bir taş, bir tahta, bir demir parçası yakalar, bacaklarını açıp sağlam durur, sessiz sedasız düşmanını beklerdi. Gözlerinden boynuna kadar uzanan bir sakalla örtülü yüzü ve kıllı elleri herkese dehşet verirdi. Özellikle gözlerinden korkarlardı, karşısındakini çelik matkap gibi delen küçük gözlerinden. Onunla göz göze geldiler mi, korku nedir bilmeyen, acımasızca vurmaya hazır vahşî bir güç
karşısında bulunduklarını hissederlerdi. Boğuk bir sesle:
«Siktirolun, leşler!» derdi.
İri sarı dişleri yüzündeki gür kılların ortasında parıldardı. Hasımları ona hakaretler, küfürler yağdırırlar, ama korkup geri çekilirlerdi. O yine:
«Leşler!» diye bağırırdı.
Biz gibi delici, kötü bakışlı gözleri ateş saçardı. Sonra başını dikip meydan okur, onları kovalar, kışkırtırdı:
«Hadi bakalım, kim istiyor ölmek?»
Kimse istemezdi ölmek. .
Az konuşurdu. En çok, «leş» sözcüğünü kullanırdı. Fabrikanın ustabaşısına da «leş» derdi, polise de. Karısına hitap ederken de bu sıfatı kullanırdı:
«Pantolonlarımın yırtık olduğunu görmüyor musun, leş?»
Oğlu Pavel on dört yaşına varınca bir gün, Viasov onu saçlarından yakalamaya heveslendi. Gelgelelim Pavel ağır bir çekiç kaptı ve kısaca:
«Bana dokunma. .» dedi.
«Nasıl?» dedi baba.
Ve körpe bir kayınağacı üzerine düşen bir gölge gibi, narin, fidanboylu oğlanın üzerine yürüdü.
«Yeter.» dedi Pavel. «Beni dövmene izin vermem artık.. »
Ve çekici kaldırdı.
Baba oğlana baktı, ellerini arkasına kavuşturdu, pis pis gülerek:
«İyi ya. .» dedi.
Sonra derin derin içini çekerek ekledi:
«Leş oğlu leş!»
Az sonra karısına şöyle dedi:
«Artık benden para isteme. Geçimini Pavel sağlayacak. .»
Kadın cesaret aldı:
«Yani bütün paranı içkiye mi vereceksin sen?»
«Bu senin üzerine vazife değil, leş. Bir metres tutacağım. .»
Metres falan tutmadı, ama, o günden sonra öldüğü güne kadar, yani aşağı yukarı iki yıh, ne oğlunun yüzüne baktı, ne de ona bir söz söyledi.
Kendisi kadar iri ve kıllı bir köpeği vardı. Hayvan her gün fabrikaya kadar sahibine eşlik eder ve akşama da onu kapıda beklerdi. Pazar günleri, Viasov kahvehaneleri dolaşırdı. Hiç ağzı-*| açmadan yürür, yanından geçenleri süzerdi. Birisini arıyormuş gibi davranırdı. Köpek bütün gün sahibinin ardından giderdi. Viasov sarhoş sarhoş eve dönünce, sofraya oturur, köpeğe kendi tabağından yedirirdi. Onu asla ne döver, nede hırpalardı, ama okşamazdı da. Yemekten sonra, eğer karısı sofrayı zamanında kaldırmadıysa, masanın üzerinde ne var ne yok hepsini yere fırlatır, önüne bir şişe votka kor, sırtını
duvara dayar, ağzını açar, gözlerini yumar, avazı çıktığınca şarkı söylerdi. Boğuk sesi, işitenlerin içini karartırdı. Şarkının hüzünlü ve kaba sözleri, bıyıkları arasından anlaşılmaz biçimde ve tekdüze çıkar, kıllara takılan ekmek kırıntıları yere dökülürdü. Çilingir, kocaman parmaklarıyla sakalını tarayarak şarkı
söylerdi. Şarkının ezgisi kışın kurtların ulumasını andırırdı. Şişede votka kaldığı sürece şarkıyı
kesmezdi. Sonra sedirin üzerinde bir yana yıkılır, ya da başını masaya koyup fabrika düdüğü çalıncaya dek sızar kalırdı. Köpek yanıbaşında yatardı.
Fıtıktan öldü. Tam beş gün yatağında debelenip durdu. Yüzü mosmor kesilmişti. Gözleri kapalıydı. Dişlerini gıcırdatıyordu. Arada sırada:
«Bana fare zehiri ver, zehir. .» diyordu.
Doktor lapa verdi, ama mutlaka ameliyat etmek gerektiğini, hastayı hemen hastaneye kaldırmalarını
söyledi. Viasov dişleri arasından homurdandı:
«Canı cehenneme. . yalnız başıma da ölebilirim ben! Leş!»
Doktor gidince, karısı, iki gözü iki çeşme, ameliyata razı olması için zorladı onu. Viasov yumruğuyla kadına gözdağı vererek:
«Eğer iyileşirsem, çok çekersin elimden!. » dedi.
Bir sabah, iş başı düdüğü çalarken öldü.
Tabutun içinde ağzı açık yatıyordu. Fakat kaşları çatık, suratı öfkeliydi. Karısı, oğlu, köpeği, fabrikadan kapı dışarı edilmiş ayyaş hırsız Danilo Vesovşikov ile mahallenin birkaç fukarası, ölüyü gömdüler. Pavel’in gözünden bir damla yaş akmadı. Cenaze kortejine rastlayanlar duruyor, haç çıkarıyor ve yanındakilere şöyle diyordu:
«Pelageya onun ölmesine sevinmiştir herhalde. .»
Ve hemen sözlerini düzeltiyorlardı:
«Ölmesine değil, gebermesine!. »
Tabut çukura indirildikten sonra herkes evine döndü. Ama köpek orada kaldı, taze atılmış toprağın üzerinde yattı, havlamaksızın uzun süre mezarı kokladı. Birkaç gün sonra öldürüldü. Kim öldürdü, bilinmez. .
